Jak kształtują się zachowania żywieniowe człowieka?

 

Wybory w zakresie sposobu odżywiania zmieniają się zależnie od wieku, płci, mody, stanu zdrowia, religii i chęci utożsamiania się jakąś grupą społeczną. Na co dzień zachowania żywieniowe można opisać pojęciami takimi jak: „apetyt”, „głód” i „sytość”. „Apetyt” jest to chęć spożycia pokarmu, wynikającą z jego smaku, zapachu i wyglądu. „Sytość” to odczucie zaspokojenia apetytu. „Głodem” określa się przykre wrażenie zmuszające do natychmiastowego poboru pokarmu.

 

Odczuwanie głodu i sytości regulowane jest przez układ hormonalny i nerwowy, których funkcjonowanie zależy od czynników genetycznych, zdrowotnych (choroby metaboliczne, urazy mózgu) oraz ilości spożywanych pokarmów. Człowiek przyjmujący pożywienie niezależnie od rzeczywistego uczucia głodu naraża się na trwałe zaburzenia w układzie nerwowym. Prowadzi to do upośledzenia kontroli nad ilością spożytych pokarmów oraz  wywołuje objawy podobne do uzależnień. Są to: nadmierna pobudliwość, stany depresji, niepokoju i stresu. Powstałe napięcie psychiczne powoduje często patologiczne zmiany hormonalne. Dochodzi do zachwiania wydzielania insuliny, a także silnego uaktywnienia hormonów nadnerczy. Opisane zaburzenia nerwowe hormonalne oraz psychiczne są przyczyną niekontrolowanych zachowań żywieniowych oraz prowadzą do otyłości.

 

 

Preferencje smakowe kształtują się już w okresie płodowym, ponieważ smak pokarmów spożywanych przez kobietę w ciąży przenika do płynu owodniowego, który jest połykany przez płód. Choć po urodzeniu narządy zmysłów podlegają jeszcze procesowi rozwoju, niemowlę karmione piersią wykazuje już pewne zachowania żywieniowe. Mleko matki zawiera kombinację smaków z pożywienia. Dziecko może zaprotestować, kiedy matka zje produkt, którego unikała podczas ciąży. Odczuwanie smaku jest związane z pobudzeniem przez substancje chemiczne zawarte w pożywieniu receptorów smakowych umieszczonych na języku i w innych miejscach jamy ustnej i gardła. Człowiek rozróżnia 4 podstawowe smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki. Zapach natomiast jest odczuwany wtedy, gdy substancje chemiczne pobudzają receptory węchowe w jamie nosowej. Wrażliwość na te bodźce zależy od płci i wieku człowieka. Na ludzkie zmysły wpływają także różne cechy pokarmu, np. jego kolor, kształt, temperatura, konsystencja oraz dźwięki związane z jedzeniem (np. chrupanie). Preferencje i awersje względem smakowitości określonych pokarmów wykształcają się pod wpływem indywidualnych doświadczeń żywieniowych człowieka. W ciągu jego życia mogą się zmieniać, a nawet ulegać odwróceniu i dopasowaniu do aktualnych potrzeb.

 

Zachowania żywieniowe człowieka w dużym stopniu są uwarunkowane cechami środowiska społecznego. W przypadku małych dzieci zachowania te zależą od nawyków żywieniowych rodziców, ich poziomu wykształcenia, sytuacji zawodowej oraz uposażenia rodziny. W późniejszym wieku znaczenie wartości odżywczej żywności może być marginalizowane, jeśli wybór produktów ma podłoże np. emocjonalne. Młodzież odczuwa potrzebę przynależności do pewnej grupy społecznej i utożsamia się z jej wartościami. Zdarza się nawet, że taki człowiek zachowuje się wbrew sobie tylko dlatego, aby być akceptowany w grupie. W niekontrolowany sposób stosuje diety lub sięga po farmaceutyki. Prowadzi to często do niedożywienia, awitaminozy, anemii, a w skrajnych przypadkach do anoreksji, bulimii, ortoreksji (obsesji na punkcie zdrowego żywienia) lub ciężkich zaburzeń metabolicznych.

 

O ile u dzieci można mówić o istnieniu instynktownych mechanizmów służących dostosowywaniu struktury spożycia do aktualnych potrzeb pokarmowych, o tyle u osób dorosłych, których wybór pożywienia jest w znacznym stopniu określany takimi czynnikami jak cena produktu, wiedza o jego wartości odżywczej, reklama, religia, tradycja rodzinna, działanie instynktownych mechanizmów regulujących jest zaburzone. Kształtowanie właściwych nawyków i zachowań żywieniowych oraz podniesienie ogólnego poziomu świadomości żywieniowej społeczeństwa pozwala w znacznym stopniu ograniczyć występowanie chorób cywilizacyjnych.

 

Magdalena Dobaj-Zerek, mgr inż. technologii żywności i dietetyk

 

Bibliografia: