Cudowny wpływ cynku na organizm człowieka

Źródła i zapotrzebowanie na cynk

W naszym organizmie zmagazynowane jest średnio około 2–2,5 g cynku, najwięcej w mięśniach i kościach. W środowisku znajdziemy go zarówno w żywności pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Średnio przyswajane jest 20–40% cynku, w większym stopniu z produktów zwierzęcych. W zależności od wieku, stanu fizjologicznego i wysycenia organizmu powinniśmy codziennie przyjmować z pożywieniem 5–21 mg cynku na dobę. Największe zapotrzebowanie występuje w czasie intensywnego wzrostu komórek, a więc w okresie dorastania i u kobiet w ciąży.

Oto kilka przykładów źródeł tego mikroelementu w 100 g produktu:

• wątroba cielęca (8,4 mg),
• pestki dyni (7,5 mg),
• kakao (6,5 mg),
• ser ementaler tłusty (4,05 mg),
• kasza gryczana (3,5 mg),
• migdały (3,2 mg),
• płatki owsiane (3,1 mg),
• chleb żytni razowy (2,54 mg),
• gorzka czekolada (2,43 mg),
• sardynki z puszki (2,4 mg).

Jednocześnie warto zwrócić uwagę, że przyswajanie cynku zależy od ilości jego endogennej puli w organizmie oraz stopnia jego usuwania w przewodzie pokarmowym i nerkach. Jest kilka czynników, które uniemożliwiają nam wchłonięcie cynku, nie mówiąc nawet o jego wykorzystaniu przez organizm. Należą do nich: zbyt niska podaż białka, związki antyżywieniowe, jakimi są fityniany zawarte w niektórych produktach roślinnych (np. w płatkach owsianych, orzechach, sezamie, brązowym ryżu itp.), nadmierne spożycie cukru w różnej postaci (także syropu glukozowo-fruktozowego) oraz wysokie spożycie żelaza i wapnia, tym bardziej u kobiet w okresie ciąży, gdy ich dieta jest bogata w te składniki mineralne.

Właściwości i działanie cynku

Cynk uczestniczy w bardzo dużej ilości procesów metabolicznych w organizmie, jest aktywatorem lub częścią koenzymatyczną około 80 enzymów, m.in.: dehydrogenazy alkoholowej, dehydrogenazy mleczanowej, dehydrogenazy glutationowej, karboksypeptydazy, polimerazy RNA i DNA.

Do najważniejszych funkcji cynku w procesach biologicznych zaliczamy m.in.:

• syntezę białek, hormonów i krwinek czerwonych; 
• udział w metabolizmie kwasów nukleinowych (np. biosynteza białek);
• udział w ekspresji genów i wpływ na strukturę i funkcjonowanie błon komórkowych;
• działanie antyutleniające i zaprzestanie utleniania NKT (nienasyconych kwasów tłuszczowych);
• uczestnictwo w procesie produkcji, magazynowanie insuliny w trzustce i jej uwalnianie, niedobór powoduje wzrost tolerancji na glukozę;
• wpływanie na układ immunologiczny dzięki znaczącej roli, jaką odgrywa w procesach odpornościowych;
• związek z odpowiednim funkcjonowaniem skóry i błon śluzowych poprzez uczestnictwo w utrzymywaniu prawidłowego poziomu witaminy A w osoczu;
• udział w utrzymywaniu równowagi jonowej w organizmie takich pierwiastków śladowych jak: selen, miedź, mangan, magnez;
• możliwości odtruwające w stosunku do kadmu i ołowiu (metale ciężkie).

Cynk w największej ilości znajduje się w mózgu. Bez niego nie byłoby to możliwe, gdyż jest on modulatorem przekaźnictwa synaptycznego. Plazma nasienia i gruczoł krokowy również nie mogą prawidłowo funkcjonować bez cynku. Gdyby go zabrakło, doszłoby do zaburzenia procesu spermatogenezy, zmniejszenia poziomu testosteronu i spermy oraz obniżenia potencji. Cynk jest przeciwutleniaczem, chroni komórki przed wolnymi rodnikami. Współdziała z innymi związkami o tych samych właściwościach jak np. z witaminą E. Dysmutaza ponadtlenkowa zawierająca cynk oraz miedź zapobiega rozwojowi nowotworów.

Suplementacja cynkiem niejednokrotnie jest wskazana w przypadku chorób układu krążenia, jak miażdżyca, choroba niedokrwienna serca i nadciśnienie tętnicze, dzięki ochronnemu działaniu na śródbłonek naczyniowy oraz naczynia włosowate.

Różnego rodzaju preparaty, zasypki i maści zawierające cynk stosowane są w celu oczyszczenia powierzchni skóry z łoju, dbają o odpowiednie pH i łagodzą stany zapalne.

We włosach występuje około 100 razy większe stężenie cynku niż w surowicy krwi, co pozwala precyzyjniej określić jego zawartość w organizmie. Znacznie obniżony poziom cynku w organizmie objawia się łysieniem plackowatym lub nadmiernym wypadaniem włosów.

Objawy nadmiaru i niedoboru cynku

Przy optymalnym sposobie odżywiania się, kiedy staramy się jeść rozmaite potrawy bez eliminacji żadnej grupy produktów spożywczych, nie musimy się martwić. Wszystko zmienia się, kiedy ograniczamy dobre źródło cynku w diecie lub kiedy cierpimy na choroby związane z przewodem pokarmowym, przez co dochodzi do zaburzeń przenikania cynku przez kosmki jelitowe. Szczególnie u dzieci chorych na mukowiscydozę, cierpiących na różnego rodzaju alergie pokarmowe i ostre biegunki. Wśród osób aktywnych fizycznie, sportowców lub wegetarian niejednokrotnie obserwuje się skutki niedoboru cynku w organizmie. Szacunkowo około 17% społeczeństwa dotyka problem niedoboru cynku, i to nie tylko w krajach słabo rozwiniętych.

Najczęściej niedobór cynku objawia się:

• brakiem apetytu,
• suchością w ustach,
• chorobami skóry wynikającymi z upośledzenia wytwarzania prostaglandyn oraz osłabienia układu immunologicznego,
• zmniejszonym libido,
• podatnością na infekcje wirusowe, przez wpływ na działanie grasicy, a co za tym idzie – pracę układu odpornościowego,
• utratą smaku i węchu wynikającą z obniżonej ilości białka gustyny i witaminy A,
• pogorszeniem pamięci,
• wypadaniem włosów, łamliwością paznokci wynikającą z obniżonego poziomu kolagenu,
• uczuciem znużenia,
• zmniejszeniem tolerancji na alkohol.

Duże niedobory cynku stwierdzono u dzieci ze zmianami skórnymi. Pierwiastek ten przyśpiesza gojenie się ran i zwiększa odporność na zakażenia. Cynk bierze udział w przetwarzaniu kwasów tłuszczowych, przez co ma wpływ na proces regeneracji skóry.

Zbyt mała ilość cynku może być przyczyną przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej, różnego rodzaju powikłań związanych z przebiegiem porodu. Cynk jest niezbędny do prawidłowego wzrostu dziecięcych kości. Badania wykazały jego antydepresyjne działanie. W związku z czym warto zastanowić się nad wzbogaceniem diety o cynk bądź suplementację cynkiem u osób borykających się z depresją.

Jedynie w wyniku zbyt wysokiej i niekontrolowanej suplementacji cynk możemy przedawkować (powyżej 100 mg/dzień). W konsekwencji dochodzi do wystąpienia biegunki, nudności, utraty apetytu, dreszczy czy gorączki. W przypadku długo trwającego narażenia na wysokie dawki cynku pogorszeniu ulega nasza odporność, metabolizm żelaza, następuje wysycenie miedzią, zmniejsza się stężenie tzw. dobrego cholesterolu HDL, występują nadmierna potliwość, problemy z pamięcią i słuchem.

Suplementacja cynkiem

Jest kilka kwestii istotnych w czasie suplementacji. Po pierwsze czytajcie etykiety! Wybierajcie suplementy bez zbędnych substancji, tj. barwników czy środków konserwujących. Forma, w jakiej występuje cynk, to kluczowy czynnik wpływający na efektywność kuracji. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) informuje, że najlepiej stosować suplementy rozpuszczalne w wodzie, np. sole (siarczan, octan oraz glukonian).

Kolejny czynnik to ilość jonów cynku w porcji lub tabletce. Niejednokrotnie na opakowaniu pojawia się informacja o ilości soli bądź tlenków cynku, która jest większa niż zawartość czystego cynku. Powinno się skonsultować dawkę i czas suplementacji z lekarzem, farmaceutą bądź dietetykiem.

Mamy już zakupiony suplement. Jak go stosować? Zaleca się przyjmowanie cynku 1–2 godziny po jedzeniu. Dodatkowo posiłki przed przyjęciem preparatu i po nim nie powinny być bogate w białko, włókno pokarmowe, fityniany występujące np. w roślinach strączkowych i żelazo. Cynk zwiększa wydalanie miedzi, dlatego ważne jest jej uzupełnianie w trakcie suplementacji.

Cynk jest składnikiem mineralnym wpływającym zarówno na wygląd zewnętrzny, jak i na funkcje narządów wewnątrz ciała. Ma on też udowodnione znaczenie w walce z nowotworami. Dzięki obecności cynku w różnego rodzaju produktach możemy sami kontrolować jego podaż, co pozwoli nam zabezpieczyć się przed ewentualnymi schorzeniami.

mgr Dominika Jurkowska
Dietetyk, trener personalny

Bibliografia
Krajewska J., Cynk (Zn) i jego wpływ na zdrowie człowieka, „Lek w Polsce” 2015, 25(1), 58–62.
Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, pod red. Jarosza M., Warszawa 2012.
Stasiuk W., Czabak-Garbacz R., Kościk M., Cynk – współczesne panaceum?, „Lek w Polsce” 2012, 22(11), 259–260.
Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M., Funkcje biologiczne wybranych pierwiastków. III. Cynk – składnik i aktywator enzymów, „Polski Merkuriusz Lekarski” 2009, 27(161), 419–422.
Gapys B., Raszeja-Specht A., Bielarczyk H., Rola cynku w procesach fizjologicznych i patologicznych organizmu, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2014, 50(1), 45–52.
Szcześniak M., Grimling B., Meler J., Cynk – pierwiastek zdrowia, „Farmacja Polska” 2014, 70(7), 363–366.