Dynia – królowa jesiennego stołu [PRZEPISY]

Dynia – pochodzenie i odmiany

Dynia jest rośliną jednoroczną z rodziny dyniowatych, do której możemy zaliczyć ponad 20 innych gatunków. Charakteryzuje się dużymi liśćmi oraz rozłożystą i płożącą się łodygą. Jej owoce są różnej wielkości: od małych kilkucentymetrowych dyni do prawdziwych olbrzymów ważących ponad tysiąc kilogramów – obecny rekord Guinessa wynosi 1190,49 kg!

Do najpopularniejszych odmian dyni w naszym kraju należą:

• dynia hokkaido – najsmaczniejsza i najłatwiejsza w obróbce kulinarnej. Idealnie nadaje się do wypieków oraz do przygotowania kremowych zup – ma piękny i bardzo intensywny pomarańczowy kolor. Jej cechą charakterystyczną jest bardzo twarda skórka, która po ugotowaniu staje się miękka i delikatna;
• dynia klasyczna olbrzymia – najczęściej wykorzystywana jako element ozdobny. Jej miąższ nie ma wyrazistego smaku, podczas obróbki kulinarnej należy dodawać do niej przyprawy o intensywnym smaku takie jak curry, imbir, cynamon, kolendra itd. Wadą tej odmiany jest stosunkowo krótki okres przydatności, dynia szybko robi się miękka i pleśnieje;
• dynia piżmowa – jej inne nazwy to butternut squash i butternut orange. Spośród pozostałych gatunków dyń wyróżnia się kształtem, przypomina wielką gruszkę. Jest stosunkowo miękka i można ją przechowywać w zimnym i ciemnym miejscu przez 2–4 miesiące.

Pierwsze wzmianki o warzywach dyniowatych pochodzą sprzed ponad 5000 lat p.n.e z terenów zamieszkiwanych przez starożytnych Inków. Dynia stanowiła wtedy podstawę pożywienia tamtejszej społeczności. Inkowie uprawiali warzywa ze względu na bogate w zdrowy tłuszcz i białko pestki. Do Europy dotarła po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. W Polsce dynia pojawiła się na początku XVI w. i uprawiana była jako roślina lecznicza.

Dynia – uprawa i hodowla

Jeśli sami chcemy wyhodować dorodne okazy, musimy zapewnić dyni dogodne warunki wzrostu. Roślinę sadzimy rok po obfitym nawożeniu przygotowanego wcześniej stanowiska. Optymalna temperatura hodowli wynosi 25 stopni, potrzeba też sporo słońca oraz odpowiednio dużej powierzchni dla płożącej się łodygi. Dynie lubią miejsca wilgotne, dlatego ich hodowla wymaga obfitego podlewania. Odpowiednie warunki hodowli to gwarancja udanych zbiorów.

Dynia – wartości odżywcze

Wielką zaletą miąższu dyni jest niska wartość energetyczna (28 kcal/100 g) i lekkostrawność. Cechy te sprawiają, że można ją polecić każdemu, kto boryka się z problemem nadwagi czy otyłości. Należy jednak pamiętać, że dynia po zbyt długim gotowaniu zyskuje wysoki indeks glikemiczny (75). Oznacza to, że po jej spożyciu poziom glukozy we krwi szybko rośnie. Szczególną ostrożność w spożywaniu dużych ilości dyni powinny zachować więc osoby chorujące na cukrzycę.

Dynia jest warzywem, które ma wysoki potencjał antyoksydacyjny. Jej miąższ zawiera znaczne ilości beta-karotenu, naturalnego barwnika roślinnego, który jest silnym przeciwutleniaczem (426 µg/100g). Substancje o takich właściwościach chronią nasz organizm przed wzmożonym działaniem wolnych rodników, poprawiają naszą odporność oraz zapobiegają przedwczesnemu starzeniu się tkanek. Kolejnymi istotnymi grupami o właściwościach antyoksydacyjnych w dyni są związki polifenolowe i flawonoidy.

Oprócz znaczących ilości przeciwutleniaczy miąższ dyni bogaty jest również w składniki mineralne takie jak potas (340 mg/100 g), wapń (21 mg/100 g), fosfor (44 mg/100 g), a także witaminy A (2 mg/100 g), B1 (50 mcg/100 g), B2 (60 mcg/100 g), B6 (0,06 mg/100 g), C (8 mg/100 g), E (1,06 mg/100g), K (1,1 ug/100g), tiaminę (0,5 mg/100 g), ryboflawinę (0,11 mg/100g) i niacynę (0,6 mg/100g).

Dynia – właściwości zdrowotne miąższu i pestek

Dynia poza swoimi cennymi wartościami odżywczymi posiada również charakterystyczne właściwości zdrowotne. Jest warzywem, które niezwykle rzadko powoduje alergie pokarmowe. Dzięki temu stanowi jeden z głównych składników zupek i posiłków dla niemowląt.

Dynia jest sprzymierzeńcem naszego układu moczowego. Zarówno jej miąższ, jak i pestki odgrywają ważną rolę w regulacji wydalania moczu. Wysoka zawartość potasu w miąższu dyni normalizuje gospodarkę wodno-elektrolitową oraz utrzymuje ciśnienie krwi na odpowiednim poziomie. Pestki dyni od setek lat stosowane są jako środek moczopędny, dlatego zaleca się wprowadzenie ich do diety osób borykających się z zapaleniem pęcherza czy nerek.

Pestki dyni są również cenionym środkiem przeciwpasożytniczym. Regularne spożywanie niewielkich ilości pestek pozwala pozbyć się z organizmu niechcianych lokatorów, takich jak owsiki, glisty czy tasiemce. Wszystko to za sprawą aminokwasu o nazwie kukurbityna, który paraliżuje zwoje nerwowe pasożytów i sprzyja ich wydaleniu z organizmu.

Dlaczego warto spożywać olej z pestek dyni

Olej z pestek dyni pozyskiwany jest metodą tłoczenia na zimno. Charakteryzuje go specyficzna barwa, która w zależności od odmiany może być jasno-zielona lub pomarańczowa. Olej ma lekko orzechowy, przyjemny smak. Właściwości zdrowotne oleju z pestek dyni są bezpośrednio związane z zawartością i proporcjami kwasów tłuszczowych, przede wszystkim kwasu linolowego, fitosteroli, kwasów fenolowych i skwalenu. W szczególności ten ostatni zasługuje na uwagę, gdyż cechuje się szeregiem właściwości prozdrowotnych. Badania udowodniły, że wykazuje działanie chemoprewencyjne, kardioprotekcyjne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Podsumowując właściwości zdrowotne oleju z nasion dyni, można stwierdzić, że jego zastosowanie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych jest jak najbardziej zasadne.

Dynia – proste i smaczne przepisy

Dyniowe muffiny z kaszą jaglaną

Składniki:

• 300 g dyni hokkaido;
• 100 ml mleka;
• 100 g ugotowanej kaszy jaglanej;
• 2 jaja;
• 2 łyżki miodu pszczelego;
• skórka z pomarańczy;
• cynamon.

Dynię myjemy, kroimy w kostkę i gotujemy do czasu, aż stanie się miękka. Następnie wrzucamy ją do miski z ugotowaną kaszą jaglaną. Dolewamy mleka, wbijamy jaja, blendujemy na gładką masę. Kolejnym krokiem jest dodanie miodu, cynamonu i startej skórki pomarańczy – po dokładnym wymieszaniu składników otrzymaną masą wypełniamy formę do muffinów. Pieczemy w piekarniku rozgrzanym do 200 stopni przez ok. 25– 30 min do czasu, aż wyrosną i uzyskają piękny złocisty kolor.

Kurczak po indyjsku w sosie dyniowym

Składniki:

• 100 g piersi z kurczaka;
• 300 g dyni olbrzymiej;
• 100 ml mleka kokosowego;
• 100 g marchwi;
• 100 g cebuli;
• 200 ml bulionu drobiowego;
• 2 ząbki czosnku;
• olej kokosowy;
• kurkuma;
• curry;
• świeża kolendra.

Filet z piersi kurczaka marynujemy w przyprawie curry i wyciśniętym przez praskę czosnku. Dodajemy sól i pieprz do smaku. Odstawiamy na kilka godzin. Dynię myjemy, obieramy i kroimy w kostkę. Marchew ścieramy na tarce na grubych oczkach. Cebulę siekamy w drobną kosteczkę. Na rozgrzaną patelnię wrzucamy kurczaka i obsmażamy go na piękny złocisty kolor. Wszystkie warzywa dodajemy na patelnię, wlewamy bulion i dusimy do momentu, kiedy dynia stanie się miękka. Kolejnym krokiem jest dodanie mleka kokosowego. Danie dokładnie mieszamy, doprawiamy do smaku. Podajemy z ryżem basmati lub kaszą bulgur posypane świeżą, posiekaną drobno kolendrą.

Dynia mimo że nie jest warzywem, które gości na co dzień na naszych stołach, jest produktem zdecydowanie wartym uwagi. Jej smak i wartości odżywcze są naprawdę cenne, a dania z niej wykonane mają cudowny delikatny smak. Jeśli jeszcze się zastanawiacie, czy dynia powinna zawitać w waszej kuchni, pora przestać i biec do najbliższego warzywniaka, póki sezon na dynię w pełni.

Klaudia Niemira
Dietetyk kliniczny, specjalista ds. żywienia

Bibliografia
Antotniewska A. et al., Olej z nasion dyni jako źródło cennych składników w diecie człowieka, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2017, 98(1), 17–22.
Telesiński A., Płatkowski M., Jadczak D.,Właściwości przeciwutleniające owoców wybranych odmian dyni piżmowej, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2014, 47, 2, 150–154.
Liszka A., Krzywda S., Właściwości oleju z pestek dyni tłoczonego na zimno, Zespół Szkół Turystycznych w Świdnicy 2015.
El-Mosallamy A.E. et al., Antihypertensive and cardioprotective effects of pumpkin seed oil, „Journal of Medicinal Food” 2012, 15(2),180–9.
Sosińska E., Możliwości wykorzystania miąższu dyni na cele spożywcze, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie 2007.
Sikora E., Wartości odżywcze i zdrowotne dyni, „Działkowiec” 2007, 9, 47–49.
Dynia – Królowa jesiennej kuchni, Stowarzyszenie Przyjaciół Nowej Huty 2016.
Fołda B., Dyniowa moc zdrowia, „Twoja Harmonia” 2013, 3–10.