Histamina – czym jest i jakie są jej źródła?

Co to jest histamina i jaką rolę pełni w organizmie?

Histamina wraz z tryptaminą, kadaweryną i fenyloaminą należy do grupy cząsteczek nazywanych aminami biogennymi. Powstają one w procesie dekarboksylacji aminokwasów, czyli odłączenia od cząsteczki grupy karboksylowej. Histamina powstaje w wyniku dekarboksylacji histydyny.
Histamina jest związkiem o bardzo szerokim spektrum działania, dlatego pełni wiele istotnych biologicznie funkcji. Działa poprzez łączenie się z receptorami na powierzchni komórek, które są rozmieszczone w różnych tkankach. Dla histaminy wyróżnia się cztery receptory: H1, H2, H3 i H4, które mogą być celem leków stosowanych w wielu schorzeniach.

Histamina bierze udział w procesach odpornościowych np. reakcjach alergicznych, wywołując lokalnie stan zapalny. W mózgu jest syntetyzowana przez neurony i pełni funkcję neuroprzekaźnika lub cząsteczki sygnałowej, przenosząc informacje pomiędzy neuronami. Z kolei w żołądku histamina stymuluje komórki okładzinowe do wydzielania kwasu solnego.

Histamina – źródła

Histamina występuje w organizmie przede wszystkim w komórkach układu odpornościowego – komórkach tucznych i bazofilach. Wyrzut dużych ilości histaminy z komórek pod wpływem alergenu jest przyczyną m.in. objawów alergii w różnych narządach, ponieważ receptory dla histaminy znajdują się w prawie wszystkich komórkach organizmu.

Innym źródłem histaminy jest żywność, ale z uwagi na toksyczność tego związku jego obecność w żywności jest ściśle kontrolowana. W świeżej żywność ilość histaminy i innych amin jest niewielka, jednak w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak jaja, mięso, ryby czy sery, ich ilość wzrasta. Szczególnie bogate w histaminę są produkty fermentowane przy udziale mikroorganizmów.

Produkty zawierające histaminę

Źródło: Maintz L., Novak N., Histamine and histamine intolerance, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2007.

Ilość histaminy w żywności zależy od typu mikroorganizmów obecnych w produkcie, enzymów, które wytwarzają oraz zawartości histydyny. Bakterią, która ma zdolność wytwarzania histaminy z histydyny jest Morganella morganii. Ponadto poza dużą zawartością histaminy, żywność może zawierać związki stymulujące jej uwalnianie przez komórki odpornościowe. Przykładem takich produktów są owoce cytrusowe i alkohol.

Produkty mogące stymulować uwalnianie histaminy

Źródło: Maintz L., Novak N., Histamine and histamine intolerance, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2007.

Nietolerancja histaminy

Nietolerancja histaminy jest relatywnie nową jednostką chorobową, która została po raz pierwszy opisana w 1990 roku. Tolerancja jej zawartości w pożywieniu jest cechą indywidualną. Wrażliwość na histaminę jest uwarunkowana aktywnością rozkładających ją enzymów. W organizmie występują trzy enzymy rozkładające ten związek do nieszkodliwych substancji:

– Oksydaza diaminowa (DAO);
– Oksydaza monoaminowa (MAO);
– N-metylotransferaza histaminy (HNMT).

DAO występuje we krwi, MAO w komórkach żołądka i jelita (dominuje forma MAO-A) oraz w mózgu (dominuje forma MAO-B). Pracę wyżej wymienionych enzymów mogą zaburzyć różne czynniki, do których zaliczamy:

– predyspozycje genetyczne;
– choroby przewodu pokarmowego;
– leki, takie jak aspiryna, ibuprofen, morfina, niektóre leki antydepresyjne, antybiotyki;
– żywność.

Nietolerancja histaminy jest rodzajem nadwrażliwości na pokarm, jednak w przeciwieństwie do alergii pokarmowych w powstawaniu jej objawów nie uczestniczy układ odpornościowy. Około 1% populacji nie toleruje histaminy, z czego 80% to osoby w średnim wieku. Typowym przykładem spożycia zbyt dużej ilości histaminy jest zatrucie rybami z rodziny makrelowatych – scombrotoksizm. Ryby makrelowate są bogate w histydynę i przy nieodpowiednim przechowywaniu oraz obecności bakterii dekarboksylujących histydyna zostaje przekształcona do histaminy.

Objawy nietolerancji histaminy

Objawy nietolerancji histaminy mogą przypominać objawy alergii pokarmowych. Dlatego bardzo często są one nazywane pseudoalergiami. Niespecyficzność i wielonarządowość objawów nietolerancji histaminy powoduje, że bardzo często jest ona niediagnozowana. Nietolerancja histaminy może objawiać się:

– bólami brzucha;
– biegunkami;
– nudnościami;
– wymiotami;
– wzdęciami;
– arytmią;
– spadkiem ciśnienia krwi;
– trudnościami z oddychaniem;
– zatkanym nosem;
– bólami głowy;
– pokrzywką;
– swędzeniem i zaczerwienieniem skóry.

Jednym z najczęstszych objawów nietolerancji histaminy są bóle głowy oraz nasilenie objawów migreny. Histamina powoduje uwolnienie tlenku azotu (NO) przez nabłonek naczyń, zwiększając tym samym przepuszczalność naczyń i miejscowe obrzęki. U chorych z migrenami stężenie histaminy we krwi jest podwyższone zarówno w okresie objawów, jak i reemisji. Osoby cierpiący na migreny mają wyższe stężenia histaminy niż ogólna populacja i są bardziej wrażliwi na ten związek. Histamina może również powodować neurogenny stan zapalny oraz uwrażliwienie receptorów bólowych (nocyceptorów). Jednak dokładny mechanizm wywoływania przez histaminę bólów głowy i migreny nie został do końca wyjaśniony.

Histamina – grupa ryzyka nietolerancji

Zwiększone ryzyko nietolerancji histaminy występuje u osób:

– z chorobami układu oddechowego;
– z chorobą wieńcową serca;
– z niedoborami witaminy B12;
– z chorobami układu pokarmowego, takich jak zespół jelita nadwrażliwego, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzody żołądka;
– stosujących inhibitory MAO i DAO;
– cierpiących na przewlekłe bóle głowy i migreny;
– z zaburzeniami mikroflory jelitowej.

Kobiety częściej cierpią na nietolerancję histaminy, co może wynikać ze związku pomiędzy histaminą a estrogenem. Estrogen powoduje, że poziom histaminy wzrasta. Innym hormonem, który wpływ na stężenie histaminy jest hormon stresu – kortyzol. Dlatego przewlekły stres może nasilać uwalanie tej aminy biogennej z komórek.

Brak równowagi we florze bakteryjnej jelit również powoduje, że jedzenie zamiast być trawione, zaczyna fermentować w jelitach. W następstwie bakterie wytwarzają aminy biogenne takie jak histamina, która indukuje stan zapalny.

Histamina – rola w alergiach

Histamina jest istotnym elementem odpowiedzi zapalnej w reakcjach alergicznych, szczególnie alergii IgE-zależnych. Jak już zostało wspomniane, objawy nietolerancji histaminy mogą przypominać te związane z tzw. ”klasycznymi” alergiami pokarmowymi z udziałem przeciwciał IgE. Różnica pomiędzy obydwoma typami reakcji polega przede wszystkim na udziale układu odpornościowego. Patomechanizm nietolerancji histaminy wiąże się z zahamowaniem aktywności enzymów rozkładających histaminę lub/i jej nadmiar w spożywanym pożywieniu.

Natomiast alergie pokarmowe IgE-zależne są związane z nieprawidłowym rozpoznaniem przez układ odpornościowy składników pokarmowych, które traktowane są jako cząsteczki stanowiące zagrożenie (alergeny pokarmowe). W następstwie po kontakcie alergenu z przeciwciałami IgE na powierzchni komórek tucznych dochodzi do ich rozpadu i uwolnienia histaminy.

Właśnie dlatego objawy nietolerancji i alergii pokarmowej mogą być podobne. Należy też wspomnieć, że pomimo podobnych objawów, osobom z nietolerancją histaminy nie grozi bardzo niebezpieczne zjawisko nazywane wstrząsem anafilaktycznym, na który niestety są narażone osoby z alergiami IgE-zależnymi.

Histamina a przewlekły stres

Stres, a szczególnie ten przewlekły, wpływa niekorzystnie na funkcje układu nerwowego i hormonalnego. Wykazano, że przewlekły stres zwiększa metabolizm histaminy w układzie nerwowym. Może to być powodem nasilającego się lęku oraz depresji indukowanej stresem.

Z drugiej strony stres może wpływać na komórki tuczne, które są umiejscowione w błonach śluzowych i powodować uwalnianie z nich histaminy. Choć sama histamina nie ma zdolności przechodzenia przez szczelną barierę krew–mózg, to aktywowane komórki tuczne już tak. Jednocześnie mogą niszczyć jej strukturę i zaburzać prace układu nerwowego.

Diagnostyka nietolerancji histaminy

Diagnostyka nietolerancji histaminy może być bardzo trudna z uwagi na wielonarządowość i niespecyficzność objawów. Uważa się, że za rozkład histaminy z pożywienia odpowiada głównie enzym DAO, dlatego jego stężenie we krwi może być wyznacznikiem nietolerancji histaminy. Badanie można wykonać z krwi, a pacjent przed badaniem powinien być na czczo.

Leczenie nietolerancji histaminy

Obecnie nie istnieją wypracowane standardy leczenia farmakologicznego nietolerancji histaminy. Można stosować leki antyhistaminowe, które blokują receptory komórkowe dla histaminy. Blokery histaminy mogą oddziaływać na różne tkanki w zależności od tego, na który receptor działa lek.

Blokery receptorów H1 i H4 są stosowane przy hamowaniu reakcji alergicznych. Blokery H2 hamują wydzielanie soku żołądkowego i są stosowane przy leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy. Blokery H3 są stosowane w chorobach neurologicznych, ponieważ blokują działanie histaminy w układzie nerwowym.

Można również rozważyć suplementację enzymem DAO, chociaż wciąż brakuje badań klinicznych potwierdzających skuteczność takiej terapii. Podobnie sytuacja wygląda z suplementacją witaminą C i B12, które mogą podwyższać aktywność DAO we krwi.

Całkowite unikanie histaminy w diecie jest niemożliwe, jednak najlepszym rozwiązanie jest stosowanie diety o niskiej zawartości tego związku. Powinna ona zawierać produkty świeże, o niskiej zawartości histaminy oraz wolne od substancji hamujących działanie enzymów, które ją rozkładają.

mgr Karolina Karabin
Biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny

Bibliografia
Bacellar Ribas Rodríguez M. et al., Bioactive amines: aspects of quality and safety in food, Food and Nutrition Sciences 2014, 5(2), 138–146.
Bonds R.S., Midoro-Horiuti T., Estrogen effects in allergy and asthma, „Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology” 2013, 13(1), 92–99.
Kohn J.B., Is there a diet for histamine intolerance?, „The Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics” 2014, 114(11), 1860.
Jarisch R, Histamin-Intoleranz. Histamin und Seekrankheit, Stuttgart 2004.
Maintz L., Novak N. Histamine and histamine intolerance, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2007, 85(5), 1185–1196.
Mušič E et al., Serum diamine oxidase activity as a diagnostic test for histamine intolerance. „The Wiener klinische Wochenschrift” 2013, 125(9–10), 239–243.
Manzotti G et al., Serum diamine oxidase activity in patients with histamine intolerance, „International Journal of Immunopathology and Pharmacology” 2016, 29(1), 105–111.
Petersen J et al., Characterisation of functional polymorphisms of thehuman diamine oxidase gene, „Inflammation Research” 2005, 54(S1), 58–59.
Al Bulushi I. et al., Biogenic amines in fish: roles in intoxication, spoilage, and nitrosamine formation--a review, „Critical Reviews in Food Science and Nutrition” 2009, 49(4), 369–377.
Haimart M et al., Whole blood and plasma histamine in common migraine, „Cephalalgia” 1987, 7, 39–42.
Alstadhaug K.B., Histamine in migraine and brain. „Headache” 2014, 54(2), 246–259.
Ito C., The role of brain histamine in acute and chronic stresses, „Biomedicine & Pharmacotherapy” 2000, 54(5), 263–267.
Dong H. et al., Mast Cells and Neuroinflammation, „Medical Science Monitor Basic Research” 2014, 20, 200–206.