Lucerna – roślina o nieocenionych właściwościach zdrowotnych

 Lucerna – kilka słów o gatunku

Lucerna (Medicago L.) to powszechnie występująca w naszym kraju roślina należąca do rodziny bobowatych właściwych. Na świecie istnieje obecnie ponad sto jej odmian różniących się od siebie wyglądem, wymaganiami glebowymi oraz właściwościami odżywczymi. Na nasz kontynent trafiła z Azji, gdzie uważana jest za jedno z bardziej wartościowych ziół. Historia jej użytkowania sięga czasów starożytności. Jej nazwa pochodzi od arabskiego słowa, co oznacza dosłownie ojca wszystkich produktów spożywczych, stąd spolszczona nazwa alfalfa.

Spośród wszystkich odmian lucerny dwie najczęściej spotykane w naszym kraju to lucerna siewna (Medicago sativa L.) oraz lucerna mieszańcowa (Medicago x varia). W stanie naturalnym najczęściej można spotkać:
– lucernę kolczastostrąkową,
– lucernę nerkowatą,
– lucernę sierpowatą.

Lucerna swoim wyglądem przypomina nieco koniczynę, chociaż osiąga wysokość do 1 m. Jej liście składają się z trzech małych listków połączonych przylistkami przyrośniętymi do ogonka. Kwiaty lucerny są dość charakterystyczne, typowe dla roślin motylkowych – wyrastają z kątów liści w formie wielokwiatowych główek o wielkości ok. 2–3 cm. Kolor płatków lucerny różni się w zależności od gatunku i odmiany, jednakże najczęściej spotyka się kwiaty żółte, różowe i purpurowe. Po zapyleniu kwiaty rośliny przekształcają się w owoce. Jak w przypadku innych roślin z rodziny bobowatych występują one w postaci skręconych lub prostych strąków, w których znajdują się niewielkie nerkowate nasionka.

Lucerna – uprawa

Idealnym okresem do siewu lucerny jest czas wiosenny i letni. Uprawa nasion lucerny powinna rozpocząć się w połowie kwietnia. Wtedy występują najlepsze warunki atmosferyczne i glebowe. Biorąc pod uwagę wymagania glebowe i klimatyczne lucerny, bez wątpienia można ją zaliczyć do roślin niewymagających. Polskie odmiany rośliny odnajdują się bardzo dobrze na glebach takich jak czarnoziemy (czyli bardzo żyznych) oraz glebach brunatnych, płowych, madach i glebach o średniej zawartości substancji mineralnych.

Lucerna najlepiej odnajduje się w glebach o odczynie pH 6,5–7,2. Lucerna nie znosi gleb kwaśnych oraz terenów o wysokim poziomie wód gruntowych. Gleba powinna być zatem przewiewna i wilgotna. Uprawa lucerny poprawia jakość gleby, zwiększa w niej zawartość azotu i warstwy próchniczej. Uzyskanie najlepszych plonów lucerny zależne jest od wielu czynników, dlatego hodowla wymaga dużego doświadczenia i wiedzy rolnika.

Lucerna – wartość odżywcza

Lucerna ma szerokie zastosowanie spożywcze, wykorzystuje się jej listki, kiełki i ziarenka. W przemyśle rolniczym i hodowlanym rolnicy wykorzystują jednak świeże rośliny, strąki i siano rośliny. Wartość odżywcza i skład chemiczny lucerny zależy w dużej mierze od warunków uprawy i sprzyjających czynników atmosferycznych. Wartość odżywczą lucerny przelicza się najczęściej w odniesieniu do produkcji pasz i odżywek dla zwierząt.

Za najważniejszy wskaźnik wartości odżywczej lucerny w przemyśle paszowym uważa się jej suchą masę. W zależności od uprawy może być to 16–26% masy. Zawartość białka roślinnego w lucernie wynosi około 17–22% suchej masy, składnik ten chemicznie bardzo przypomina białko jaja kurzego. Jedyną znaczącą różnicą jest mała zawartość metioniny w lucernie. Również zawartość błonnika pokarmowego w roślinie jest dość wysoka, wynosi 30–35% suchej masy – dominującą jego frakcją jest nierozpuszczalna lignina.

Kiełki lucerny są produktem o niskiej wartości energetycznej (23 kcal/100 g). Zawierają także 3,99% białka roślinnego, 2,1% węglowodanów przyswajalnych i 1,9% błonnika. Oprócz tego są także źródłem potasu (79 mg/100 g), fosforu (70 mg/100 g), wapnia (32 mg/100 g) i magnezu (27 mg/100 g). Występują w nich także kwasy z rodziny omega-6 (234 mg/100 g), a także omega-3 (175 mg/100 g). Stanowią smaczny dodatek do śniadań i sałatek.

Lucerna – właściwości zdrowotne

Lucerna wykorzystywana jest na całym świecie jako składnik pożywienia dla zwierząt i ludzi. Obecnie prowadzone badania naukowe jednoznacznie potwierdzają, że liście i łodygi lucerny zawierają spore ilości białka roślinnego, a także witamin i składników mineralnych.
W ich składzie można wyszczególnić występowanie witamin z rodziny B: B1, B6, B12, witamin C, D, E i K, a także duże ilości beta-karotenu. Ze składników mineralnych występujących w lucernie na szczególną uwagę zasługują żelazo, potas, mangan, fosfor i wapń. Oprócz tego liście lucerny mają w swoim składzie duże stężenie substancji fitoaktywnych, takich jak alfa-karoten, chlorofil, kumaryna, kryptoksantyna, daidzeina, kwas fumarowy, limonem, luteina, saponiny, stigmasterol oraz wiele innych. Substancje zawarte w lucernie wspomagają przyswajanie i wchłanianie białka, węglowodanów, wapnia i żelaza ze światła układu pokarmowego.

Szczególną uwagę warto zwrócić na zawarty w lucernie chlorofil. Jest to fitozwiązek, naturalny barwnik roślinny – zapobiegający powstawaniu zmian nowotworowych i wspomagający ich leczenie. Alfalfa w głównej mierze sprawdza się w terapii nowotworów umiejscowionych w układzie pokarmowym, np. raka odbytu, raka jelita grubego czy raka okrężnicy.

Lucernę można wykorzystywać w terapii pomocniczej innych zaburzeń układu pokarmowego. Z powodzeniem stosuje się ją w przypadku zarówno ostrych, jak i przewlekłych zaburzeń trawienia. Lucerna niweluje wzdęcia i stymuluje apetyt. Podobnie jak surowa kapusta zawiera w swoim składzie sulfonian metioniny, w potocznym języku zwany witaminą U. Właściwości tej substancji nie są jeszcze dobrze poznane, badania nad nią trwają. Przypisuje się jej jednak łagodzenie objawów choroby wrzodowej żołądka, a nawet możliwość całkowitego zniwelowania objawów tej przykrej w skutkach choroby. Działanie to może być spowodowane alkalizującymi właściwościami lucerny, jednakże jest to temat, który nadal wymaga dokładnego zbadania. Lucerna ma potwierdzone działanie przeciwgrzybiczne – wspomaga leczenie chorobotwórczych drożdżaków z rodziny Candida, jej stosowanie sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu mikroflory jelitowej.

Oprócz tego roślinie przypisuje się także naturalne działanie przeczyszczające i moczopędne. Stosuje się ją również jako środek napotny, obniżający gorączkę. Udowodniono także, że substancje w niej zawarte przeciwdziałają powstawaniu woli (przerostowi gruczołu tarczowego). Stosowanie lucerny zaleca się każdemu bez względu na wiek. Jednak najbardziej korzystne działanie ma w przypadku osób w wieku starszym (powyżej 65. roku życia) – wzmacnia ich system odpornościowy, dzięki dużej zawartości związków antyoksydacyjnych spowalnia naturalny proces starzenia się organizmu. Wyciąg z lucerny ułatwia zasypianie, zwiększa siłę witalną oraz poprawia wydolność fizyczną.

Roślinie przypisuje się także inne funkcje zdrowotne, między innymi:
– poprawianie funkcji seksualnych zarówno kobiet, jak i mężczyzn,
– wspomaganie leczenia chorób pęcherza i nerek,
– łagodzenie bólów reumatycznych,
– wspomaganie procesu laktacji,
– poprawianie stężenia hemoglobiny w surowicy krwi,
– poprawianie ogólnego samopoczucia.

Zarówno liście, jak i kiełki lucerny zawierają w swoim składzie białka, takie jak L-lizyna, kwas asparaginowy i kwas glutaminowy. Oprócz tego oznaczono w niej niewielkie ilości L-kanawaniny (aminokwasu niebiałkowego), będącego w roślinie źródłem dodatkowego azotu. L-kanawanina znajduje zastosowanie w nowoczesnych terapiach antynowotworowych, jednakże ma także działanie toksyczne. Swoją budową bardzo przypomina argininę i przez co może zakłócać procesy biochemiczne z jej udziałem. Obecność L-kanawaniny w lucernie jest bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia osób cierpiących na toczeń rumieniowaty obwodowy (zwany także syndromem SLE). Należy bezwzględnie wykluczyć tę roślinę z menu osób chorych na tę chorobę autoimmunologiczną.

Lucerna – wykorzystanie

Podsumowując właściwości odżywcze i prozdrowotne lucerny, nie można się dziwić, że z impetem powróciła ona do dietetycznego świata. Można bezpiecznie włączyć ją do swojej codziennej diety. Jej gorzkawy, ziemisty i orzeźwiający smak sprawia, że może stać się bardzo ciekawym składnikiem sałatek, koktajli czy zup. Można przygotowywać z niej napary o leczniczych właściwościach, które pomogą w leczeniu opisanych wyżej schorzeń. Lucernę coraz częściej wykorzystuje się także jako składnik suplementów diety. Jeśli mamy stosować lucernę, najlepiej używać jej w formie naturalnej – liści, kiełków czy w formie płynnego ekstraktu.

Największe ilości lucerny wykorzystywane są jednak jako składnik pasz dla zwierząt. W naszym kraju alfalfa jest jedną z najcenniejszych roślin pastewnych. Jej zaletami są odporność na suszę, szeroki zakres wymagań glebowych i atmosferycznych oraz stosunkowo wysoka oporność na szkodniki. Plantacje lucerny prowadzone przez doświadczonych rolników mogą służyć przez nawet 4–5 lat, dając plony nawet o 25% większe niż plony pospolitych roślin wykorzystywanych w produkcji pasz roślinnych. Lucerna jest wydajnym źródłem białka w diecie zwierząt rzeźnych – z jednego hektara uprawy można uzyskać nawet do trzech ton tego składnika odżywczego.

Biorąc pod uwagę wszystkie właściwości odżywcze lucerny oraz jej prozdrowotny wpływ na zdrowie człowieka, można śmiało stwierdzić, że powinna być ona częstszym gościem na naszych stołach. Ma działanie wzmacniające, dodaje sił witalnych, a także zmniejsza ryzyko występowania wielu chorób – w tym chorób o charakterze nowotworowym. Dlatego serdecznie zachęcamy was wszystkich do wprowadzenia jej do swojej diety!

Klaudia Niemira
Dietetyk kliniczny, specjalista ds. żywienia

Bibliografia
Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Nowe możliwości zastosowania ekstraktu z liści lucerny, pod red. Greli E.R., Lublin 2010.
Głowniak K., Widelski J., Skalicka-Woźniak K., Lucerna – nieoceniony surowiec leczniczy, „Panacea” 2007, 3(20), 10–11.
Różański H., Medicago sativa – alfalfa (Luzerne) – lucerna,rozanski.li/254/medicago-sativa-alfalfa-luzerne-lucerna (23.02.2018).
Mirek Z. et al., Flowering plants and pteridophytes of Poland: a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych, Kraków 2002.
Ćwintal M., Wilczek M., Agrotechnika lucerny, Studia regionalne i lokalne Polski Południowo-Wschodniej. Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt, pod red. Greli E.R., Lublin 2008, 7–19.
Liang J. et al., Preparative isolation of novel antioxidant flavonoids of alfalfa by stop-and-go counter-current chromatography and following on-line liquid chromatography desalination, „The Journal of Chromatography” 2011, 1218(36), 6191–6199.