Rola potasu w organizmie człowieka
Potas to jeden z najważniejszych składników mineralnych znajdujących się w organizmie człowieka. Szacuje się, że w naszym ciele znajduje się go ok. 3,5 mmol/l. Największe stężenie tego pierwiastka obserwuje się m.in. w mięśniach, wątrobie i czerwonych krwinkach.
Oto niektóre z licznych funkcji, jakie potas pełni w organizmie człowieka:
– gwarantuje zachowanie równowagi gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu;
– bierze udział w utrzymywaniu odpowiedniego ciśnienia osmotycznego i pH komórki;
– uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych;
– uczestniczy w reakcjach związanych z przemianą węglowodanów i białek;
– zalicza się go do aktywatorów licznych enzymów.
Potas jest wchłaniany w przewodzie pokarmowym, w jelicie cienkim (w górnej części). Nerki odpowiadają za regulację gospodarki potasu w organizmie, dlatego rozwój chorób nerek lub jelit będzie wpływał na zarządzanie tym pierwiastkiem w ciele człowieka, co może prowadzić do pojawienia się szeregu zaburzeń.
Źródła potasu w diecie
W Polsce najczęstszym źródłem potasu w diecie są ziemniaki. Należy jednak pamiętać, że nie jest to jedyny produkt spożywczy obfitujący w ten pierwiastek. Warto dbać o to, by dieta była jak najbardziej urozmaicona.
Oto przykłady produktów, które są dobrym źródłem potasu w diecie:
– suszone owoce (np. morele);
– orzechy;
– nasiona;
– kakao, czekolada;
– suche nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soczewica, ciecierzyca);
– ziemniaki (gotowane oraz pieczone w łupinach);
– pomidory;
– seler;
– marchew;
– banany;
– kapusta;
– śliwki;
– porzeczki;
– natka pietruszki;
– produkty pełnoziarniste (pełnoziarniste makarony, pełnoziarniste pieczywo, kasze z grubego przemiału);
– sól magnezowo-potasowa.
Zapotrzebowanie
Obecnie trudno określić dawkę potasu, jaka powinna być spożywana każdego dnia przez osoby zdrowe i chore. W Polsce Instytut Żywności i Żywienia opiera się na nieaktualnych już rekomendacjach kanadyjskich i amerykańskich (normy żywienia z roku 2012) podających dawkę wystarczającego spożycia (adequate intake – AI) potasu w wysokości 4,7 g/dobę. Podczas gdy w 2013 roku Światowa Organizacja Zdrowia (Word Health Organization – WHO) zaleciła, by dobowe spożycie potasu przez osoby zdrowe (tj. z prawidłową czynnością nerek) kształtowało się na poziomie >3,51 g/dobę.
Kiedy warto zbadać poziom potasu?
Objawy takie jak odczucie ciągłego zmęczenia czy zaburzenia rytmu serca powinny być niepokojące i zmotywować nas do odwiedzenia gabinetu lekarskiego. Lekarz, przez wykonanie wywiadu zdrowotnego, zdiagnozuje z czego opisywane dolegliwości wynikają i czy warto wykonać np. badanie na stężenie potasu we krwi.
Oznaczenie stężenia potasu odbywa się w godzinach porannych na czczo. Prawidłowe stężenie potasu we krwi mieści się w granicach normy, która wynosi 3,5–5,5 mmol/l.
Niedobór potasu
Potas pochodzący z pożywienia wchłania się w organizmie człowieka w jelicie cienkim, w górnym odcinku. Niedobory potasu obserwuje się rzadko, ponieważ ilość tego składnika w diecie zazwyczaj przewyższa zapotrzebowanie organizmu. Jednak w przypadku wystąpienia biegunek, wymiotów, nadmiernej potliwości, podczas stosowania bardzo restrykcyjnych diet (głodówek), przyjmowania środków o działaniu moczopędnym lub przeczyszczjącym, a także u osób cierpiących na anoreksję może dojść do rozwoju hipokaliemii (tj. niedoboru potasu). Definiuje się je jako osoczowe stężenie potasu sięgające wartości poniżej 3,5 mmol/l we krwi. Po zdiagnozowaniu hipokaliemii przez lekarza zespół medyczny przystępuje do oceny stanu klinicznego pacjenta oraz znalezienia przyczyny niedoboru potasu w organizmie.
Objawy świadczące o hipokaliemii:
– zaburzenia rytmu serca;
– upośledzenie czynności nerek;
– zaburzenia ze strony układu nerwowego;
– zaburzenia ze strony układu mięśniowego, osłabienie siły mięśniowej, częste skurcze mięśni;
– wraz z przedłużającym się niedoborem potasu zwiększa się ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, podwyższenia wartości ciśnienia tętniczego, wystąpienia kamicy nerkowej.
Nadmiar potasu
Organizm człowieka sam potrafi regulować nadmiar potasu w ciele. Zostaje on usunięty przede wszystkim wraz z moczem. Jednak w przypadku występowania określonych jednostek chorobowych, takich jak choroba Addisona związana z niewydolnością nadnerczy lub niewydolności nerek, może dojść do jego nadmiernego gromadzenia się w ciele. Objawy, jakie powinny być niepokojące i mogą świadczyć o nadmiarze potasu w organizmie, to:
– apatia;
– zaburzenia w pracy nerek;
– osłabienie mięśniowe;
– zaburzenia pracy serca.
Suplementacja
Lekarze zalecają suplementację potasem szczególnie w przypadku zdiagnozowania stanów patologicznych organizmu z towarzyszącą im hipokaliemią. Zanim jednak dojdzie do włączenia suplementacji, zaleca się na początku zwiększenie ilości tego składnika mineralnego w diecie. Gdy efekty działań dietetycznych będą znikome, dopiero rozważa się sensowność rozpoczęcia suplementacji.
U kogo należy rozważyć suplementację potasem?
Wprowadzenie suplementacji potasem powinno być rozważone przez:
– osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze leczone środkami farmakologicznymi takimi jak diuretyki pętlowe. Suplementacja powinna być jednak skonsultowana z lekarzem. W przypadku przyjmowania innych leków na nadciśnienie tętnicze można korzystać z zaleceń dietetycznych i włączyć do diety, np. sól magnezowo-potasową.
Uwaga! W przypadku stosowania leków diretycznych oszczędzających potas (np. eplerenon, spironolakton) zaleca się zachowanie ostrożności przy rekomendowaniu suplementacji tak, by nie doprowadzić do rozwoju hiperkaliemii.
– Osoby cierpiące na kamicę nerkową, osteoporozę, po zawałach serca, udarach mózgu także powinny skonsultować z lekarzem sensowność wprowadzenia suplementów diety będących źródłem potasu.
Suplementacja potasem występuje w różnych formach – do najczęstszych należą preparaty w postaci tabletek lub kapsułek, w których składzie potas połączony jest z chlorem (chlorek potasu). W aptekach można znaleźć także syropy i tabletki musujące zawierające ten pierwiastek, te formy działają jednak bardziej drażniąco na przewód pokarmowy.
Jednak istnieją schorzenia, w których nie zaleca się suplementacji potasem. Należą do nich:
– niewydolność kory nadnerczy;
– hiperkaliemia;
– przewlekła niewydolność nerek;
– hipoaldosteronizm hiporeninowy.
Interakcje potasu z lekami
Osoby w trakcie leczenia inhibitorami konwertazy angiotensyny powinny uważać na znaczne ilości potasu w diecie lub w stosowanych preparatach. Jednoczesne przyjmowanie wspomnianych leków i suplementacja potasem może prowadzić do rozwoju hiperkaliemii.
Przyjmowanie przez długi czas suplementów potasu wiąże się ze zmniejszeniem wchłaniania witaminy B12 w organizmie. Aby odpowiednio uzupełnić dietę o tę witaminę, zaleca się konsultację z dietetykiem oraz konsultację z lekarzem rodzinnym w celu kontrolowania stężenia witaminy B12 w organizmie.
Monika Dudek-Palaczyk
Bibliografia
Kokot F., Zaburzenia gospodarki potasowej, „Medycyna Praktyczna” 2013, 2412–2415.
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007.
Hunt B.D., Cappuccio F.P., Potassium intake and stroke risk: a review of the evidence and practical considerations for achieving a minimum target, „Stroke” 2014, 45(5), 1519–1522.
Jacobs E., Pringot J., Gastric ulcers due to the intake of potassium chloride, „The American Journal of Digestive Diseases” 1973, 18(4), 289–294.
Komentarze