Roszponka – właściwości i wartości odżywcze, uprawa, przepisy

Roszponka – podstawowe informacje

Roszponka warzywna to roślina należąca do gatunku kozłkowatych. Występuje praktycznie w całej Europie, niektórych rejonach Azji i północnej Afryki. W języku angielskim nazywa się ją także lamb’s lettuce, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza sałatę owcy. Istnieją dwie teorie dotyczące genezy tego określenia. Jedna z nich mówi o tym, że liście roszponki przypominają wielkością i kształtem język owcy. Druga zaś sugeruje, że owce po prostu lubowały się w tym przysmaku, w związku z czym nadano roślinie ów przydomek.

Jak większość zielonych warzyw roszponka posiada właściwości prozdrowotne. Niska kaloryczność to w dobie epidemii otyłości niezwykle pożądana cecha żywności. Jednocześnie roszponka obfituje w wiele związków mogących istotnie wpłynąć na poprawę zdrowia. Może wykazywać działanie chroniące przed cukrzycą, chorobami układu krążenia czy nowotworami. Wszystko to za sprawą bioaktywnych składników, które możemy znaleźć w jej zielonych listkach: karotenoidów, związków fenolowych, kwasów tłuszczowych, glikozydów.

Roszponka – źródło karotenoidów

W liściach roszponki znajdziemy całą gamę związków karotenoidowych: neoksantynę, zeaksantynę, luteinę, beta-karoten. Karotenoidy to związki nadające roślinom barwę, wyłącznie więc produkty roślinne są dla nas ich źródłem. Każdy z nich ma korzystne działanie na zdrowie. Na przykład luteina i zeaksantyna zlokalizowane są w siatkówce i soczewce oka. Prawdopodobnie pełnią tam rolę filtra niebieskiego promieniowania, a także mają działanie przeciwoksydacyjne, dzięki czemu stanowią ochronę dla oka.

Beta-karoten jest nam doskonale znany jako prekursor witaminy A w organizmie. Wielką stratą dla nas jest fakt, że beta-karoten z produktów roślinnych wchłania się w ograniczonych ilościach. Wynika to głównie z tego, że może występować w połączeniu z innymi związkami, jak na przykład nietrawionymi w naszym przewodzie pokarmowym polisacharydami. Z takich kompleksów trudno jest mu się uwolnić i z tego powodu nie jest wchłaniany w pełni przez komórki nabłonka jelitowego. Beta karoten to związek polecany w profilaktyce nowotworów. W badaniach wykazano działanie hamujące wzrost komórek nowotworowych raka prostaty, czerniaka, płuc czy jelita grubego. Ponadto beta-karoten ma działanie antyoksydacyjne, tj. wymiata wolne rodniki będące przyczyną uszkodzenia struktur komórek. Roszponka to jednak znacznie więcej niż tylko karotenoidy.

Roszponka – źródło związków fenolowych i minerałów

W roszponce zidentyfikowano kwas chlorogenowy, rutynę, luteolinę i kampferol. Kwas chlorogenowy zyskał w ostatnim czasie na popularności. Obecny jest w wielu produktach: ziarnach kawy, liściach tytoniu, śliwkach, winogronach, kiwi i wielu innych. Kwas chlorogenowy także wykazuje działanie w prewencji nowotworów. Dodatkowo ma potencjał przeciwzapalny, przeciwrodnikowy, przeciwcukrzycowy, przeciwnadciśnieniowy i ochronny w stosunku do neuronów.

W badaniach na szczurach wykazano właściwości obniżające stężenie cholesterolu i triglicerydów (jest zatem szansa, że podobne działanie wykaże również w ludzkim organizmie). Kwas chlorogenowy powstaje z połączenia kwasu kawowego i chinowego. Od czasu zidentyfikowania go w produktach spożywczych budzi ogromne zainteresowanie. Szczególnie daje nadzieję jego potencjał w przeciwdziałaniu zespołowi metabolicznemu. Zespół metaboliczny to występowanie określonych cech, które predysponują do rozwoju cukrzycy, miażdżycy i powikłań sercowych.

Roszponka to także witaminy i minerały przy minimalnej kaloryczności. W największych ilościach drzemią w niej witamina C (38 mg/100 g), wapń (38 mg/100 g), żelazo (2 mg/2100 g), magnez (13 mg). Zgodnie z przekazem ludowym roszponka pobudza trawienie i działa kojąco na układ nerwowy. Jeżeli tylko macie miejsce w ogródku, warto pójść w ślady Thomasa Jeffersona, który słynął ze swoich upraw.

Roszponka – uprawa

Roszponka jest rośliną wdzięczną w hodowli. Optymalny okres zasiewu to od początku lipca do końca sierpnia lub we wrześniu. Roszponka nie jest wymagająca, choć preferuje miejsca o dobrym nasłonecznieniu. Najlepsze warunki do rozwoju zapewnia jej gleba o odczynie obojętnym. Często jednak rozwija się nawet w ziemi o znacznie gorszej jakości. Pierwsze plony z reguły pojawiają się 3 miesiące po zasiewie. Na szczęście jest odporna na niskie temperatury i z powodzeniem przetrwa w glebie zimowe miesiące. Hodowla roszponki wymaga regularnego odchwaszczania i spulchniania gleby.

Roszponka – przepisy

Sałatka z buraka i roszponki

Składniki:

• 400 g roszponki,
• 1 burak, pieczony, obrany ze skórki,
• 1 łyżka sosu winegret,
• 4 łyżki oleju słonecznikowego,
• wymieszane: 1 łyżka śmietany kwaśnej + 1 łyżka śmietany kremówki,
• 1 jajko ugotowane na twardo,
• szczypta czarnego pieprzu.

Sposób wykonania
Roszponkę umyć, osuszyć liście. Buraka pokroić w paski. Wymieszać w misce winegret z olejem i śmietaną. Do miski dodać roszponkę i buraka. Wymieszać. Posypać pokruszonym jajkiem i pieprzem.

Sałatka z roszponki, jabłka i orzechów włoskich

Składniki:

• 100 g roszponki,
• 50 g posiekanych orzechów włoskich,
• ½ jabłka pokrojonego w słupki, ze skórką.

Składniki na dressing:

• 2 łyżki soku z cytryny,
• 2 łyżeczki cukru,
• 2 łyżki oleju z pestek dyni,
• 2 łyżki octu balsamicznego.

Sposób wykonania
Roszponkę dokładnie umyć i pozostawić do wyschnięcia. Wszystkie składniki dresingu wymieszać dokładnie (do rozpuszczenia cukru). Do miski wrzucić pokrojone jabłko, orzechy i sałatę. Polać dressingiem. Wymieszać.

Paulina Hetwer
Dietetyk kliniczny

Bibliografia
USDA National Nutrient Database, ndb.nal.usda.gov/ndb (5.02.2018).
Gryszczyńska A. Gryszczyńska B., Opala B., Karotenoidy. Naturalne źródła, biosynteza, wpływ na ludzki organizm, „Postępy Fitoterapii” 2011, 2, 127–143.
Santana-Gálvez J., Cisneros-Zevallos L., Jacobo-Velázquez D.A., Chlorogenic Acid: Recent Advances on Its Dual Role as a Food Additive and a Nutraceutical against Metabolic Syndrome, „Molecules” 2017, 22(3), 358.
Przepisy:
Beetroot and lamb's lettuce salad, goodfood.uktv.co.uk/recipe/beetroot-and-lambs-lettuce-salad (25.01.2018).
Lamb's lettuce salad with apple and walnuts, allrecipes.co.uk/recipe/12295/lamb-s-lettuce-salad-with-apple-and-walnuts.aspx (25.01.2018).