Pochodzenie rozmarynu
Rozmaryn to roślina, która może być stosowana na różne sposoby – jako aromatyczny środek leczniczy i jako przyprawa. W związku z tym jest uprawiany na całym świecie, szczególnie w Hiszpanii, Francji, Anglii, Rosji i Portugalii.
Właściwości i wartość odżywcza rozmarynu
Wśród ponad 3000 znanych związków zawartych w rozmarynie około 300 ma znaczenie dla przemysłu farmaceutycznego i rolno-spożywczego. Najczęściej wykorzystuje się olejki eteryczne. Są to lotne lub półpłynne ciecze wydobywane metodą destylacji parowej. Mogą być syntetyzowane przez wszystkie narządy roślin (kwiaty, liście, łodygi, gałązki, nasiona, owoce, korzenie, drewno lub korę) i są przechowywane w komórkach wydzielniczych. Olejki eteryczne stanowią złożone mieszaniny węglowodorów i alkoholi jednowodorotlenowych, ketonów i aldehydów (ich utlenione pochodne), mogą również obejmować inne rodziny chemiczne, takie jak kwasy tłuszczowe, tlenki i pochodne siarki.
Ekstrakt z rozmarynu zawiera związki przeciwutleniające, najbardziej aktywne są diterpeny fenolowe, takie jak kwas karnozowy, karnozol, rosmanol, epirosmanol, izoforosmol, metylokarboksylan i kwas rosmarinowy.
Rośliny syntetyzują olejki eteryczne w różnych celach. Stanowią ochronę roślin przed grzybami i bakteriami, wirusami oraz zwierzętami. Wykazują także aktywność allelopatyczną (wydzielane składniki hamują rozwój niektórych roślin lub grzybów w najbliższym sąsiedztwie), bronią przed owadami oraz przyciągają zapylaczy kwiatów.
Rozmaryn wykorzystywany jest jako naturalny konserwant żywności. Od tysięcy lat ludzie stosują tę przyprawę nie tylko ze względu na poprawę smaku potraw, ale również na możliwość przedłużenia trwałości produktów. Taki rodzaj konserwacji jest w pełni bezpieczny dla człowieka i skuteczny ze względu na właściwości przeciwutleniające, antybakteryjne i przeciwgrzybicze. Dodatkowym atutem jest wpływ na regulację poziomu cukru we krwi oraz działanie hamujące wobec rozwoju nowotworów.
Olejki eteryczne są złożonymi mieszaninami związków bioaktywnych, fitochemikaliów takich jak monoterpeny, seskwiterpeny, terpenoidy, alkohole, aldehydy, ketony, fenole, estry i inne złożone związki aromatyczne i alifatyczne. Te fitochemikalia posiadają właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze i przeciwwirusowe.
W odniesieniu do stężeń, w kilku badaniach wykazano, że aktywność przeciwdrobnoustrojowa olejków eterycznych w żywności odbywa się w niewielkich stężeniach (200 μL/L). Świadczy to o wysokiej skuteczności rozmarynu jako środka konserwującego.
Zastosowanie rozmarynu jako dodatku do paszy dla zwierząt może być pomocne w przedłużeniu trwałości mięsa. Dzięki składnikom aktywnym tej rośliny zahamowane jest utlenianie tłuszczu zawartego w produkcie.
Właściwości lecznicze rozmarynu
Działanie przeciwbakteryjne olejków eterycznych zostało szeroko opisane przez Hammera oraz Dormana. Autorzy donosili, że związki fenolowe obecne w olejkach eterycznych, na przykład karwacyl, eugenol i tymol, są aktywne wobec wielu drobnoustrojów. Wykazują działanie hamujące rozwój bakterii Gram-ujemnych i Gram-dodatnich. Głównym mechanizmem działania antybakteryjnego jest denaturacja białek.
Działanie przeciwbakteryjne olejków eterycznych rozmarynu odnotowano w kilku badaniach. Gomez-Estaca i wsp. donoszą, że olej z rozmarynu całkowicie zahamował wzrost Salmonella choleraesuis, Shigella sonnei, Yersinia enterocolitica, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens, Aeromonas hydrophila i Photobacterium phosphoreum. Bakterie te są powszechnymi patogenami pokarmowymi i przyczyniają się do psucia żywności. Ponadto Burt wykazał również dobry hamujący efekt in vitro przeciwko Staphylococcus aureus, Bacillus cereus i Escherichia coli.
Badania Santomauro i wsp. wskazują na zdecydowanie silniejsze działanie antybakteryjne ekstraktów z rozmarynu wobec bakterii Escherichia coli O157: H7, Salmonella Enteritidis, Salmonella Typhi, Yersinia enterocolitica i Listeria monocytogenes. W związku tym autorzy proponują zastosowanie tego składnika jako środka przedłużającego trwałość produktów.
Ekstrakty z rozmarynu są często stosowane w leczeniu zapalenia żołądka, zakażeń, zapalenia skóry, zapalenia oskrzeli i stanów zapalnych.
Aktywność przeciwgrzybiczą olejków z tej rośliny wobec Candida albicans wykazano w badaniach in vitro. Działanie to może sugerować możliwość wykorzystania w terapii kandydozy. Składniki aktywne biorące udział w reakcjach hamujących rozwój grzybów to cyneol i α-Pinen.
Olejki eteryczne rozmarynu hamują wytwarzanie toksyn w tym ochratoksyny A przez niektóre gatunki grzybów, m.in. Aspergillus carbonarius. Niebezpieczeństwo związane z pojawieniem się tej szkodliwej substancji w żywności jest związane z szkodliwym wpływem na układ nerwowy, nerki oraz układ odpornościowy organizmu.
Badania wykazują potencjalnie terapeutyczny wpływ przypraw w przypadku niektórych nowotworów. Rozmaryn hamuje wzrost komórek gruczolakoraka jelita oraz hamuje ekspresję cyklooksygenazy 2 – enzymu związanego ze stanem zapalnym w organizmie. Zauważono ograniczenie angiogenezy, przez co guz nie może się rozwijać.
Analizy in vitro przy użyciu obrazowania HPLC-UV i luminescencji wykazały, że kwas karnozowy i jego główna utleniona pochodna, karnosol, chronią lipidy przed utlenianiem. Duża zawartość tych związków w rozmarynie pozwala rozważać stosowanie tej przyprawy m.in. w profilaktyce hipercholesterolemii.
Doświadczenie polegające na wywołaniu hiperglikemii i zaburzeń gospodarki lipidowej przez podanie Alloxanu wykazało znaczną poprawę tych parametrów po podaniu olejków eterycznych z rozmarynu. Udało się również zmniejszyć stres oksydacyjny oraz wyrównać zaburzenia pracy wątroby i nerek spowodowane tym lekiem.
Leczenie hiperglikemii opiera się m.in. na hamowaniu aktywności α-glukozydazy. Dzięki temu spowalnia się uwalnianie glukozy do krwiobiegu. Zauważono także hamowanie działania innych enzymów, w tym hormonozależnej lipazy w tkance tłuszczowej oraz lipazy trzustkowej. Jest to działanie podobne do niektórych leków stosowanych w celu regulacji masy ciała, np. orlistatu.
Rozmaryn wykazuje także działanie prebiotyczne, to znaczy wpływa korzystnie na rozwój „dobrych” bakterii w jelitach. W badaniach in vitro stwierdzono wzrost szczepów Bifidobacterium i Lactobacillus oraz zahamowanie rozwoju chorobotwórczych szczepów Fusobacterium i Ruminococcus. Wpływ na właściwy skład mikroflory jelitowej reguluje pracę przewodu pokarmowego i ma znaczenie we wspomaganiu odporności organizmu.
Zastosowanie rozmarynu
Rozmaryn znajduje szerokie zastosowanie w kuchni jako dodatek do drobiu, jagnięciny, wołowiny, cielęciny, wieprzowiny, dziczyzny oraz ryb. Można zastosować go do szpinaku, pomidorów, grochu, grzybów, sera, jajek i soczewicy. Świetnie sprawdza się również w marynatach i dressingach, a nawet niektórych deserach. Należy stosować go z umiarem ze względu na silny aromat, który może zdominować smak potrawy.
Przeciwwskazania: Rozmaryn nie jest zalecany kobietom w ciąży, ponieważ może zwiększać ryzyko poronienia.
Rozmaryn to wszechstronna przyprawa, która może wzbogacić smak wielu potraw. Prozdrowotne właściwości skłaniają do wykorzystania tego zioła w kuchni, a także w przemyśle spożywczym jako naturalny konserwant żywności.
mgr inż. Karolina Bednarowicz
Dietetyk, specjalista ds. suplementacji
Bibliografia
Burt S., Essential oils: their antibacterial properties and potential applications in foods – a review, „International Journal of Food Microbiology” 2004, 3, 94, 223–253.
Dorman H.J., Deans S.G., Antimicrobial agents from plants: Antibacterial activity of plant volatile oils, „Journal of Applied Microbiology” 2000, 88 (2), 308–316.
Nieto G., Biological Activities of Three Essential Oils of the Lamiaceae Family, „Medicines” 2017, 4(3), 63.
Gonçalves N.D. et al., Encapsulated thyme (Thymus vulgaris) essential oil used as a natural preservative in bakery product, „Food Res. Int.” 2017, 96, 154–160.
Hammer K.A., Carson C.F., Riley T.V., Antimicrobial activity of essential oils and other plant extracts, „Journal of Applied Microbiology” 1999, 86(6), 985–990.
Komentarze