Czarny bez – pochodzenie
Już Hipokrates zalecał sok z czarnego bzu jako lek moczopędny oraz środek przeczyszczający. Obecnie czarny bez wykorzystuje się w przemyśle spożywczym i farmakologicznym. Owoce i kwiaty znajdują zastosowanie w kosmetyce i w gospodarstwach domowych. Sok z czarnego bzu produkowany jest na skalę przemysłową m.in. w USA, Danii, Włoszech, Austrii, Niemczech, Anglii.
Dziki bez czarny (Sambucus nigra L.) występuje w postaci wysokiego krzewu z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Nazywany jest też bzem pospolitym, lekarskim, aptecznym, białym, psim, gołębią pokrzywą, holounderem, bzowiną, hycką czy hyczką.
Na skalę przemysłową z czarnego bzu wytwarza się następujące produkty: soki, syropy, nalewki, wina, dżemy, konfitury, marmolady, galaretki czy składniki suszu kompotowego i herbat ziołowych.
Sok z czarnego bzu – skład
Kwiaty bzu (Sambuci flos) zawierają w swoim składzie duże ilości flawonoidów (kemferol, kwercetynę, izokwercetynę, rutozyd), kwasów (m.in. kawowy, chlorogenowy) oraz olejek eteryczny (zawierający ok. 58 składników). Owoce są bogatym źródłem zarówno flawonoidów, jak również antocyjanów i witamin. Szczególnie wysoka jest zawartość witaminy C oraz witamin z grupy B (B2, B6, niacyny, kwasu pantotenowego, kwasu foliowego).
Kwasy organiczne zawarte w owocach to octowy, jabłkowy, szikimowy, walerianowy, winowy i benzoesowy. W składzie można wyróżnić także triterpeny (α- i β-amyrynę, kwasy ursolowy i oleanowy) oraz sterole (β-sitosterol, kampesterol, stigmasterol, cholesterol).
Owoce czarnego bzu zawierają od 0,2 do 1% antocyjanów (wśród nich można wymienić cyjanidyno-3-O-glikozyd, cyjanidyno-3-O-5-O-diglikozyd, cyjanidyno-3-O-sambubiozyd i sambucynę), a także ok. 0,01% olejku eterycznego (złożonego z ok. 53 związków).
Intensywny kolor sprawia, że owoce czarnego bzu są wykorzystywane do produkcji barwników. Produkuje się z nich także aromaty stosowane do dżemów, marmolad, soków, produktów mlecznych, win itp. Surowiec służy do produkcji powszechnie stosowanych herbat z czarnego bzu.
Owoce zawierają sambunigrynę – glikozyd cyjanogenny, który wykazuje szkodliwe działanie na organizm człowieka. Pod wpływem wysokiej temperatury ulega on jednak dezaktywacji.
Sok z czarnego bzu – właściwości
Sok z czarnego bzu może być stosowany jako środek napotny, przeciwgorączkowy, moczopędny i uszczelniający naczynia krwionośne. Wykazuje on działanie odtruwające, przeciwwirusowe oraz wzmacniające. Udowodniono działanie ochronne soku z bzu w chorobach układu krążenia, cukrzycy i otyłości.
Składniki aktywne tej rośliny wykazują działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, antybakteryjne, immunostymulujące, antyoksydacyjne oraz polegające na obniżaniu poziomu lipidów, cholesterolu i cukru we krwi.
Właściwości przeciwbólowe są znacznie niższe niż syntetycznych leków (np. morfina jest 160 razy silniejsza), jednak sok z czarnego bzu nie wykazuje żadnych działań ubocznych.
Owoce pozwalają wyregulować pracę układu trawiennego, moczowo-płciowego, immunologicznego, usprawniają czynność wątroby i nerek oraz polepszają wydalanie toksyn bakteryjnych po kuracji antybiotykowej. Stosuje się je również w zaparciach i w chorobach skóry, głównie łuszczycy oraz w leczeniu obrzęków.
Owoce czarnego bzu ze względu na zawartość rozpuszczalnych fenoli oraz flawonoli wykazują wysoki potencjał antyoksydacyjny, znacznie większy niż w przypadku innych owoców jagodowych.
Czarny bez reguluje poziom cukru we krwi. Zwiększa wychwyt glukozy, jej utlenianie oraz glukoneogenezę. Dzięki temu może być stosowany przez cukrzyków jako dodatkowe wspomaganie standardowego leczenia.
Sok z czarnego bzu – wspomaganie odporności
W okresie wiosennym i jesiennym znacznie łatwiej się przeziębić. Warto wspomagać swoją odporność, zanim dojdzie do zachorowania. Zamiast leków syntetycznych można zastosować naturalne substancje, które wspomagają odporność organizmu.
Jednym z takowych składników jest sok z czarnego bzu, który na skutek niewielkiego podniesienia temperatury ciała (poprzez obniżenie progu pobudliwości ośrodków termoregulacji) powoduje wzmożenie potliwości.
Stężenie 30 mg/ml hamuje działanie cytokin prozapalnych takich jak interleukina-1α, interleukina-1β oraz TNF-α.
Działanie moczopędne czarnego bzu wiążę się z rozszerzeniem naczyń nerkowych, przez co więcej wody zostaje usunięte z organizmu.
Triterpeny obecne w soku powodują pobudzenie ośrodka nerwu błędnego. W rezultacie następuje wydzielanie wodnistego śluzu w drogach oddechowych, a następnie odkrztuszanie.
Kwas chlorogenowy i kawowy hamują wzrost bakterii Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus, Salmonella typhi, Klebsiella pneumoniae i Pseudomonas aeruginosae.
Składniki aktywne, tj. flawonoidy, hamują także namnażanie wirusów. Udowodniono szybsze zwalczenie objawów grypy w przypadku zastosowania soku z czarnego bzu.
Wykazano działanie immuomodulujące zarówno wobec osób zdrowych, jak i pacjentów z infekcjami wirusowymi.
Wszystkie wymienione właściwości czynią z czarnego bzu bardzo skuteczny środek leczniczy wspomagający odporność.
Sok z czarnego bzu – dawkowanie
Działanie lecznicze soku z czarnego bzu wykazują dawki 50 ml/dobę podawane codziennie minimum przez tydzień.
Naturalne środki lecznicze są zdecydowanie bezpieczniejsze od syntetycznych leków. Sok z czarnego bzu może być z powodzeniem zastosowany w leczeniu infekcji oraz profilaktyce wielu chorób, m.in. otyłości i cukrzycy.
mgr inż. Karolina Bednarowicz
Dietetyk, specjalista ds. suplementacji
Bibliografia
Czapski J., Walkowiak-Tomczak D., Kinetyka zmian barwy antocyjanów w czasie ogrzewania roztworów barwników z aronii, czerwonych winogron i czarnego bzu, „Acta Agrophysica” 2008, 12(3), 625–636.
Dyduch J., Bez czarny – charakterystyka biologiczna, wykorzystanie w ziołolecznictwie, kosmetyce i gospodarstwach domowych cz. I, „Episteme” Kraków, 2014, 25, 21–27.
Gramza-Michałowska, A., Sidor, A., Czarny bez Sambucus nigra w dietoterapii chorob cywilizacyjnych, „Przemysł Spożywczy” 2015, 69, 1, 38–41.
Kołodziej B., Drożdżal K., Właściowści przeciwutleniające kwiatów i owoców bzu czarnego pozyskiwanego ze stanu naturalnego, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2011, 4 (77), 36 – 44.
Liszka K. et al., Owoce czarnego bzu (sambucus nigra l.) – charakterystyka i możliwości wykorzystania w przemyśle spożywczym, Innowacyjne rozwiązania w technologii żywności i żywieniu człowieka, pod red. Tarko T. et al., Kraków 2016, 102–111.
Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł., Młodzianka A.,Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie, „Lek w Polsce”.2013, 23(6–7), 266–267).
Sok z czarnego bzu (CZARNY BEZ) – Właściwości, PRZEPIS, dawkowanie, https://naturaonline.pl/sok-z-czarnego-bzu-przepis-wlasciwosci (08.11.2017).
Komentarze