Witamina B12 – rola i właściwości
Witamina B12 jest niezbędna do produkcji erytrocytów (krwinek czerwonych) w szpiku kostnym oraz leukocytów (białych krwinek) – jednych z ważniejszych komórek naszego organizmu. Odgrywa ważną rolę w procesie syntezy DNA i RNA. Razem z kwasem foliowym wpływa na stabilność genomu człowieka, a jej niedobór może prowadzić do uszkodzenia łańcucha genetycznego.
Kobalamina odpowiada za podział i odbudowę komórek naszego organizmu. Jeśli borykamy się z jej niedoborem, nasze komórki nie są na bieżąco wymieniane na nowe, świeże. Witamina B12 jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. To także jeden z wielu czynników ochronnych wpływających na obniżenie ryzyka choroby Alzheimera wśród osób starszych. Obecnie wpływ ten jest ciągle badany, dla potwierdzenia tej tezy potrzebne są jeszcze dalsze obserwacje kliniczne.
Witamina B12 wspiera płodność – wpływa na poprawę produkcji i jakości nasienia oraz wspomaga proces zapłodnienia. Ma duże znaczenie dla utrzymania ciąży, jej niedobór jest często stwierdzany w przypadku powtarzających się poronień. Właśnie dlatego u kobiet planujących ciążę warto kontrolować stężenie tej witaminy w surowicy krwi. W przypadku nieodpowiedniej jej ilości zaleca się zwiększenie podaży w diecie lub rozpoczęcie suplementacji (oczywiście po konsultacji z lekarzem). Naukowcy wskazują, że suplementacja kobalaminą może być skuteczną metodą leczenia powtarzających się poronień. Na stan niedoboru tej witaminy w organizmie kobiety może wskazywać nieregularność cykli miesiączkowych. Następstwem przewlekłego niedoboru witaminy B12 może być całkowity brak owulacji.
Witamina B12 – źródła i zapotrzebowanie
Najlepszym źródłem kobalaminy dla organizmu ludzkiego jest on sam, ponieważ większa część tej witaminy jest przechowywana w wątrobie i szpiku kostnym. Pozostałą jej ilość dostarczamy spożywając produkty pochodzenia zwierzęcego. Najwięcej tej witaminy znajdziemy w wołowinie, drobiu, rybach, skorupiakach, podrobach (głównie wątrobie), mleku, serach oraz jajach. Źródłem witaminy B12 dla wegan będą niektóre algi i fermentowane warzywa takie jak miso – poddane procesowi fermentacji ziarna soi. Dobowe zapotrzebowanie na kobalaminę dla osoby dorosłej wynosi 3 µg, a dla kobiet będących w ciąży i karmiących piersią – 4 µg.
Wchłanianie tej witaminy zachodzi w końcowym odcinku jelita krętego (fragment jelita cienkiego) w towarzystwie glikoproteiny, która wytwarzana jest przez komórki żołądka (komórki okładzinowe).
Witamina B12 – niedobór
Nieodpowiednia ilość tej witaminy jest jednym z coraz częściej występujących niedoborów w naszym społeczeństwie i należy do procesów przewlekłych. Między wystąpieniem niedoboru, a pierwszymi objawami klinicznymi musi upłynąć dość dużo czasu (ponad rok). Wynika to ze zdolności naszego organizmu do magazynowania i stopniowego uwalniania tego związku do krwiobiegu.
Pomimo tego, że kobalamina jest dostępna w często spożywanych przez nas produktach, to faktem jest, że coraz częściej spotykamy się z jej niedoborami. Dlaczego? Między innymi dlatego, że witamina B12 w naszym organizmie jest wytwarzana z odpowiednich prowitamin przy udziale kwasów żółciowych oraz enzymów jelita cienkiego. Problemy stanowią także niedostateczna ilość kwasów żołądkowych czy choroby jelit związane z zaburzeniem wchłaniania skutkujące niedoborami tej witaminy.
Obecnie coraz częściej poruszany jest temat dolegliwości związanych z mikrobiotą naszego przewodu pokarmowego, która syntetyzuje dość duże (ale i tak niewystarczające) ilości witaminy B12. U dzieci ze spektrum autyzmu niedobory witaminy B12 wynikają najczęściej z zaburzonej równowagi bakteryjnej w jelicie. Dopiero wyregulowanie mikrobioty (także u osób zdrowych) poprzez zastosowanie odpowiedniej diety i dobrze dobranej suplementacji będzie sposobem na polepszenie wchłaniania i produkcji witaminy B12.
Na niedobory tej witaminy są narażone osoby, które stosują inhibitory pompy protonowej (IPP) w celu hamowania wydzielania kwasu solnego w żołądku oraz metforminę, czyli najbardziej popularny lek doustny regulujący stężenie glukozy we krwi. Mimo stwierdzonego już wpływu metforminy na hamowanie wchłaniania kobalaminy u osób stosujących lek, nie wprowadza się badań przesiewowych w kierunku jej niedoboru. Stężenie witaminy w surowicy krwi oznacza się dopiero wówczas, gdy pojawią się objawy kliniczne niedoboru.
Ze względu na fakt, że źródłami witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego na niedobory będą w dużej mierze narażone osoby na diecie wegańskiej oraz osoby w podeszłym wieku, u których zaleca się wprowadzenie odpowiedniej suplementacji. Pilnować się także powinni wszyscy ci, którzy poddali się zabiegowi zmniejszeniu żołądka, czego konsekwencją jest ograniczenie wchłaniania składników odżywczych, w tym witamin. Specjaliści zalecają w takiej sytuacji wprowadzenie odpowiedniej suplementacji podawanej w formie zastrzyków.
Jedną z głównych i najczęstszych konsekwencji niedoboru witaminy B12 jest anemia megaloblastyczna. Powstaje na skutek zaburzeń w procesie tworzenia krwinek czerwonych. Nasze krwinki czerwone stają się większe, dochodzi do podwyższenia paramentu MCV – wskaźnika średniej objętości (wielkości) krwinki. Mogą pojawić się również problemy związane ze spadkiem odporności naszego organizmu na wszelkie infekcje.
Bardzo często naukowcy podkreślają wpływ niedoboru kobalaminy na wzrost stężenia homocysteiny we krwi. Uważana jest ona za czynnik ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym miażdżycy i zmian zakrzepowych. Podwyższone stężenie homocysteiny może też pośrednio wpływać na rozwój choroby Alzheimera czy stwardnienie rozsiane.
Ponieważ witamina B12 jest istotna dla prawidłowej pracy układu nerwowego, jej niedobory mogą znacznie utrudniać jego pracę, dając bardzo niespecyficzne objawy, takie jak uciążliwe migreny, problemy ze snem, męczliwość, mrowienie lub drętwienie kończyn. Może też pojawić się osłabienie organizmu. Niedostateczne stężenie witaminy B12 może skutkować także dezorientacją, zaburzeniami poznawczymi, depresją czy problemami z pamięcią i koncentracją. Objawy te wynikają z zaburzenia w przekaźnictwie nerwowym, głównie w zakresie syntezy dopaminy, serotoniny i noradrenaliny.
Badania jednoznacznie wskazują na niższe stężenie witaminy B12 u osób zakażonych Helicobacter pylori i na wzrost jej stężenia we krwi po eradykacji, czyli po leczeniu. Mechanizm ten wiązany jest z autoimmunizacyjnym ostrym stanem zapalnym żołądka i spadkiem liczby komórek budujących ten narząd oraz zmniejszeniem produkcji pepsynogenu (enzymu trawiącego białko), prowadząc do utrudnionego trawienia pokarmu.
Witamina B12 – nadmiar
Mówiąc o konsekwencjach wynikających z niedoboru witaminy B12 warto też podkreślić, że nadmiar jej spożycia także ma toksyczny wpływ na nasz organizm. Dotyczy to jednak długotrwałego spożywania bardzo dużych dawek witaminy. Objawy, jakie zaobserwowano, to uczulenie czy krwotok z nosa. Jako że jest to witamina rozpuszczalna w wodzie, jej przedawkowanie jest bardzo trudne do osiągnięcia, właściwie niemożliwe, ponieważ jej nadmiar wydalany jest przez nerki.
Jak sprawdzić czy stężenie witaminy B12 jest na odpowiednim poziomie?
Wystarczy wykonać zwykłe badanie krwi. Wartości prawidłowe (inaczej referencyjne) to między 400 a 970 pg/ml w surowicy krwi. Jednak już przy niższym stężeniu, ale jeszcze prawidłowym, można zaobserwować pierwsze objawy wynikające z niedostatecznej podaży witaminy B12, takie jak rozdrażnienie, problem z koncentracją i zapamiętywaniem. Cena badania to wydatek rzędu 30–40 zł. Warto jednak zainwestować w badanie, biorąc pod uwagę fakt, w jak wielu mechanizmach witamina ta bierze udział.
mgr Marta Siekierska
Dietetyk kliniczny
Bibliografia
Leszczyńska S., Dieta dla płodności, Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa 2017.
Szostak-Węgierek D., Sposób żywienia a płodność, „Medycyna Wieku Rozwojowego” 2011, XV, 4, 431–436.
Walkiewicz K.W., Dzięgielewska-Gęsiak S., Fatyga E., Zaburzenia poznawcze u osób w podeszłym wieku z uwzględnieniem poziomu hemoglobiny i witaminy B12 – doniesienie wstępne, „Family Medicine & Primary Care Review” 2015, 17, 3, 225–228.
Magierski R. , Antczak-Domagała K. , Sobów T., Dieta jako czynnik protekcyjny otępienia, „Aktualności Neurologiczne” 2014, 14 (3), 167–174.
Dudkowiak R., Gryglas A., Poniewierka A., Poniewierka E., Rola wybranych czynników ryzyka w etiopatogenezie i przebiegu choroby Alzheimera, „Aktualności Neurologiczne” 2013, 13 (2), 109–118.
Jankowska M., Storoniak H., Rutkowski P., Zaburzenia gospodarki witamin rozpuszczalnych w wodzie u pacjentów hemodializowanych, „Forum Nefrologiczne” 2011, 4, 1, 5–13.
Podgorska L., Paśnik K., Rola dietetyka w prowadzeniu chorego leczonego bariatrycznie „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2014, 4, 3, 277–283.
Gumprecht J., Długaszek M., Niemczyk A., Czy należy obawiać się niedoborów witaminy B12 w trakcie leczenia metforminą?, „Diabetologia Praktyczna” 2016, 2, 6, 225–229.
Albrecht P., Wpływy Helicobacter pylori poza przewodem pokarmowym, „Gastroenterologia Kliniczna” 2015, 7, 2, 53–58.
Szczygieł B., Gaweł M., Ukleja A., Boniecka I., Rola wybranych składników odżywczych we wspomaganiu leczenia farmakologicznego choroby Alzheimera, „Medycyna Wieku Podeszłego” 2014, 4, 1, 7–15.
Myszkowska-Ryciak J., Hornberger R., Harton A., Gajewska D., Ocena spożycia wybranych składników pokarmowych u osób stosujących dietę wegańską, Problemy Higieny i Epidemiologii 2015, 96, 4, 769–772.
Winczewska-Wiktor A., Malendowicz-Major B., Steinborn B., Rola homocysteiny w fizjologicznym rozwoju i patofizjologii zaburzeń układu nerwowego u dzieci, „Neurologia Dziecięca”, 2012, 21, 42, 11–21
Konikowska K., Regulska-Ilow B, Rola diety w stwardnieniu rozsianym, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online) 2014, 68, 325.
Kośmider A., Czaczyk K., Witamina b12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”, 2010, 5 (72), 17–32.
Komentarze
Dziéki