Dieta wątrobowa – cel stosowania
Stosowanie tzw. diety wątrobowej ma na celu przede wszystkim poprawę stanu odżywienia pacjenta zmagającego się z określonym schorzeniem wątroby. Występowanie chorób wątroby, szczególnie przewlekłych, prowadzi do rozwoju niedożywienia białkowo-kalorycznego. Jest ono konsekwencją m.in. spożywania przez chorych mniejszej ilości pokarmów. Co z kolei może być efektem szybkiego odczuwania sytości, np. w wyniku występowania wodobrzusza, odczuwania osłabienia czy pogłębiającego się braku apetytu. Źle dobrana dieta (np. uboga w białko) może wywoływać również niechęć pacjenta do spożywania posiłków.
Występowanie zaburzeń wchłaniania składników odżywczych w przewodzie pokarmowym może być wynikiem np. przerostu mikrobioty przewodu pokarmowego, zmniejszonej z powodu produkcji soli kwasów żółciowych lub współwystępujących schorzeń, np. insulinooporności, cukrzycy typu 2.
W związku z czym w momencie rozpoczęcia leczenia pacjenta zmagającego się z chorobą wątroby należy ocenić jego stan odżywienia i kontrolować go regularnie. Zasadniczymi celami zespołu medycznego, a przede wszystkim dietetyka, są wspieranie dietą terapii zaproponowanej przez lekarza, poprawienie stanu odżywienia pacjenta, łącznie z korektą niedoborów żywieniowych.
Wyniki licznie prowadzonych badań na temat leczenia chorób wątroby wskazują, iż przestrzeganie zaleceń dietetycznych jest jednym z najważniejszych elementów terapii, poprawiającym rokowanie i redukującym śmiertelność.
Dieta wątrobowa – dla kogo?
Dieta wątrobowa jest przeznaczona dla osób zmagających się m.in. z zespołem Gilberta, alkoholową chorobą wątroby, niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby, autoimmunologicznym zapaleniem wątroby, chorobą Wilsona, hemochromatozą, guzami wątroby, wirusowym zapaleniem wątroby. W każdym z tych schorzeń należy dostosować odpowiedni sposób żywienia.
Dieta wątrobowa – zalecenia
U osób z przewlekłymi chorobami wątroby zwiększa się w diecie zapotrzebowanie na białko (średnie zapotrzebowanie na białko może wynosić 1,5 g/kg masy ciała na dobę). Zmniejszenie podaży białka w jadłospisie chorego bez wyraźnej przyczyny (np. ostrej niewydolności wątroby) może prowadzić do rozwoju niedożywienia. Zaleca się zwiększenie w diecie podaży białka pochodzącego m.in. z chudego nabiału (chude sery twarogowe, chude mleko, chude jogurty naturalne, chudy kefir, chuda maślanka), chudego mięsa, ryb i białek jaj kurzych.
Chorzy, u których pojawiają się wzdęcia lub biegunki, powinni uważać na produkty bogate w włókno pokarmowe (np. surowe warzywa, surowe owoce, pełnoziarniste pieczywo, pełnoziarniste makarony, kasze z grubego przemiału, otręby, nasiona, orzechy). Duża ilość błonnika pokarmowego może potęgować dolegliwości. W przypadku chorób wątroby zaleca się, by dieta była lekkostrawna. Produkty spożywcze powinny być gotowane w wodzie lub na parze, pieczone bez tłuszczu.
W okresie ustabilizowania się choroby (wyrównania funkcji wątroby) zaleca się, by w diecie zadbano także o odpowiednią podaż tłuszczów, przede wszystkim roślinnych (np. olej lniany, olej słonecznikowy, oliwa z oliwek), ale także pochodzenia zwierzęcego, jak masło, kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 zawarte w tłustych rybach morskich.
Liczba posiłków w diecie osoby zmagającej się z chorobą wątroby powinna być odpowiednio dobrana. Zazwyczaj zaleca się spożywanie od 4 do 7 posiłków dziennie o mniejszej objętości w odpowiednich odstępach czasu. Natomiast w przypadku gdy chory nie jest w stanie samodzielnie spożyć posiłku lub w przypadku występowania żylaków przełyku, konieczne może okazać się wprowadzenie żywienia dojelitowego przez zgłębnik nosowo-żołądkowy. O tym jednak decyduje lekarz prowadzący.
Dieta wątrobowa zakładała jeden schemat żywienia dla wszystkich pacjentów z chorobami wątroby. Wówczas możliwe było stworzenie tabeli z produktami wskazanymi i przeciwwskazanymi w diecie. Obecnie zaleca się, by prowadzona dietoterapia była indywidualnie dostosowana do każdego chorego i uwzględniała nie tylko płeć, wiek, możliwości finansowe, preferencje smakowe, ale przede wszystkim stopień wydolności wątroby w zależności od rodzaju współwystępujących zaburzeń metabolicznych.
Hemochromatoza to choroba polegająca na nadmiernej resorpcji żelaza z przewodu pokarmowego, podczas której następuje odkładanie się tego pierwiastka w narządach, w tym w wątrobie. W przypadku wspomnianej choroby oprócz ogólnych zalecań dietetycznych przekazywanych pacjentowi zmagającemu się z zaburzeniami funkcji wątroby zaleca się ograniczenie produktów w diecie obfitujących w żelazo (np. mięso czerwone). Niezalecana jest też suplementacja żelazem i witaminą C, która zwiększa wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym.
Natomiast w przypadku choroby Wilsona, w której dochodzi do nadmiernego odkładania się miedzi w tkankach, w tym w wątrobie, zaleca się ograniczenie w diecie produktów będących dobrym źródłem tego składnika (np. czekolada, orzechy, małże).
Dieta wątrobowa a alkohol
Pacjent ze zdiagnozowaną chorobą wątroby powinien zostać uświadomiony przez lekarza lub dietetyka o szkodliwości spożycia alkoholu. Zapobieganie żywieniowe marskości wątroby polega także na zaleceniu nienadużywania alkoholu przez osoby zdrowe oraz na całkowitej abstynencji w przewlekłych chorobach wątroby.
Osoba ze zdiagnozowaną marskością wątroby powinna ze swojej diety całkowicie wykluczyć napoje alkoholowe, nawet te zaliczane do niskoprocentowych, jak piwo lub wino.
Dieta wątrobowa a aflatoksyny
Osoby ze zdiagnozowanymi przewlekłymi chorobami wątroby, a przede wszystkim osoby z marskością wątroby, powinny dbać o to, by w ich diecie znajdowało się jak najwięcej świeżych produktów spożywczych. Nie należy spożywać żywności, na której widoczne są oznaki pleśni. Grzyby znajdujące się na produktach wydzielają substancje określane aflatoksynami, które są silnie rakotwórcze. Nie wystarczy odkroić lub usunąć spleśniałą część produktu. Należy wyrzucić cały produkt.
Dieta wątrobowa a suplementacja
Lekarz opiekujący się pacjentem powinien ocenić i zdecydować, czy jest konieczne włączenie suplementacji do proponowanej przez dietetyka dietoterapii. Niekiedy mogą okazać się pomocne suplementy diety mające na celu wspomaganie procesów regeneracyjnych wątroby. W przypadku chorób wyniszczających konieczna może okazać się suplementacja określonymi witaminami i składnikami mineralnymi, a nawet włączenie preparatów białkowych. O tym jednak decyduje lekarz prowadzący, który wcześniej ocenia stan odżywienia pacjenta i stopień zaawansowania choroby.
Monika Dudek-Palaczyk
Bibliografia
Bayless T.M., Diehl A.M., Gastroenterologia i choroby wątroby. Postępy w Terapii, Lublin 2006, 31–37.
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, 465–469.
Kanikowska A., Grzymisławski K., Żywienie pacjentów z niewyrównaną marskością wątroby, „Terapia” 2008, 6, 75–77.
Linke K., Dieta w chorobach wątroby, „Medipress Gastroenterologia” 1999, 4(1), 3–10.
Zaborowski P., Etiologia i przebieg marskości wątroby u dorosłych, „Pediatria Współczesna, Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka” 2001, 3(4), 323–340.
Cichoż-Lach H., Grzyb M., Celiński K., Nadużywanie alkoholu a alkoholowa choroba wątroby, „Alkoholizm i Narkomania” 2008, 21(1), 55–63.
Habior A., Zioła i suplementy diety a ryzyko uszkodzenia wątroby, „Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy” 2012, 4(2), 59–58.
Komentarze