Jakie opakowania służą naszej żywności, a jakich lepiej nie używać?
Ze względu na bezpośredni kontakt żywności z opakowaniem stawia mu się wysokie wymagania w zakresie: działania na produkt spożywczy, czystości mikrobiologicznej, odporności na działanie żywności i środowiska zewnętrznego oraz przepuszczalności światła i gazów. Bezpieczeństwo opakowań do żywności regulują następujące przepisy: Rozporządzenie (WE) Nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27.10.2004 r. w sprawie materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22.06.2007 r. dla materiałów z tworzyw sztucznych (Dz. U. z 2007 r, Nr 129, poz. 904, zm. Dz. U. z 2008, nr 205, poz.1285) oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15.01.2008 r. dla materiałów i wyrobów innych niż tworzywa sztuczne (Dz.U. z 2008 r., Nr 17, poz. 113). W myśl tych przepisów opakowania do żywności nie mogą powodować niekorzystnych zmian organoleptycznych w żywności, a migracja składników materiału opakowaniowego do produktu nie może zagrażać zdrowiu konsumenta.
Opakowania szklane
Szkło wykazuje odporność na działania chemiczne, nie ma wpływu na organoleptykę produktu, nie przepuszcza do niego żadnych substancji z otoczenia, nie wchodzi w reakcje z wyrobem i otoczeniem. Właściwości szkła zabezpieczają produkt przed zanieczyszczeniem metalami ciężkimi. Odporność szkła na wysokie temperatury umożliwia dozowanie produktu na gorąco w temperaturze pasteryzacji, w której giną drobnoustroje. Dzięki temu produkt jest bezpieczny mikrobiologicznie, a jednocześnie unika się dodatku konserwujących substancji chemicznych. Mimo pochłaniania znacznej części promieniowania UV szkło nie chroni labilnych składników żywności (np. witamina C) przed rozłożeniem. Stąd zachodzi konieczność barwienia szkła lub stosowania dodatkowych opakowań uniemożliwiających dostęp światła do produktu. Szkło wrażliwe jest na działanie niektórych związków nieorganicznych, jednak ich stężenia musiałyby być o kilka rzędów większe od dopuszczalnych w żywności.
Opakowania metalowe
Opakowania metalowe wykonywane są najczęściej z blachy stalowej cynowanej, kwasoodpornej oraz blach i folii aluminiowej. Opakowania metalowe oprócz wytrzymałości mechanicznej i termicznej, dzięki hermetycznemu zamknięciu stanowią barierę dla światła, tlenu i mikroorganizmów. Wadą tych opakowań jest podatność na korozję wewnętrzną i zewnętrzną oraz reakcje chemiczne wynikające z kontaktu żywności z opakowaniem. Efektem tego jest przechodzenie jonów metali do produktu spożywczego. Aby zapobiec korozji opakowań, stosuje się lakiery (głównie na bazie polimerów epoksydowych), które także mogą zanieczyszczać produkt. Opakowania metalowe mogą wpływać na smak produktu.
Opakowania z tworzyw sztucznych
Zalety opakowań z tworzyw sztucznych wynikają z właściwości fizycznych i chemicznych zastosowanych tworzyw. Mogą to być opakowania wykonane z jednego rodzaju tworzywa, mogą stanowić połączenie wielu materiałów syntetycznych lub połączenie z innymi materiałami, np. papierem czy folią aluminiową. Opakowania z tworzyw sztucznych mają dużą wytrzymałość mechaniczną, są lekkie, elastyczne i stanowią doskonałą barierę dla tlenu, światła i drobnoustrojów. Dzięki nowym technologiom możliwe jest stworzenie filtrów absorbujących promieniowanie UV, tlen, dwutlenek węgla, wilgoć i zapachy oraz ograniczających rozwój mikroorganizmów. Opakowania z tworzyw sztucznych nie stanowią zagrożenia dla bezpieczeństwa produktu żywnościowego, o ile są dostosowane do właściwości danego produktu. Niewłaściwe użytkowanie opakowań przez konsumenta stwarza niebezpieczeństwo reakcji opakowania z żywnością i powstawania związków rakotwórczych. Przykładem może być przechowywanie tłuszczów bądź wyrobów alkoholowych w opakowaniach z polichlorku winylu lub silne ogrzewanie produktu pozostającego w opakowaniu z polichlorku winylidenu (PVDC). Tworzywa sztuczne dają możliwość zmniejszenia zużycia stosowanych środków konserwujących żywność, zahamowania procesów utleniania tłuszczów i witamin oraz blokowania procesów fizykochemicznych (krystalizacja, żelifikacja, sorpcja). Zastosowanie polipropylenu i poliestrów w produkcji opakowań żywności wygodnej stworzyło możliwość podgrzania zamrożonego produktu w kuchenkach mikrofalowych bądź piekarnikach.
Opakowania papierowe, tekturowe i kartonowe
Wyroby papiernicze charakteryzują się małą masą, bezwonnością, słabym przewodnictwem cieplnym oraz nieprzepuszczalnością światła. Nasiąkliwość, niska szczelność, mała odporność na działanie mechaniczne i termiczne oraz duża przepuszczalność powietrza sprawiają, że opakowania te nie nadają się do wszystkich typów żywności. Do produkcji wyrobów papierniczych stosuje się przetworzone roślinne surowce włókniste w postaci mas celulozowych, szmacianych, ścieru drzewnego oraz wypełniacze, kleje i barwniki. Zastosowanie substancji dodatkowych wpływa na nasiąkliwość, szczelność, gładkość, przezroczystość i trwałość wyrobów papierniczych. Nie pozostaje to bez wpływu na żywność, do której mogą przejść głównie kleje i substancje chemiczne używane w procesach technologicznych produkcji papieru (np. przy pergaminizowaniu papieru). Ryzyko zanieczyszczeń chemicznych żywności wzrasta pod wpływem zachowań konsumenta, który może stosować do bezpośredniego pakowania żywności papier makulaturowy (ryzyko skażenia formaldehydem) lub gazetowy (ryzyko skażenia chemikaliami pochodzącymi z farb drukarskich). Odrębną grupę stanowią kartony do mleka, soków lub napojów. Są to trójwarstwowe kompozyty składające się, zaczynając od zewnątrz, z warstwy grubego papieru, folii aluminiowej i folii polimerowej (najczęściej polietylenowej), która ma bezpośredni kontakt z żywnością. Takie opakowania stosuje się np. do aseptycznego pakowania żywności. Dzięki temu unika się dodatku konserwantów i znacznie wydłuża termin przechowywania produktu.
Nie istnieje opakowanie uniwersalne. O ile przemysłowe opakowanie powinno być bezpieczne dla żywności, gdyż ściśle regulują to przepisy, o tyle zachowań konsumentów nie da się przewidzieć.
Magdalena Dobaj-Zerek, mgr inż. technologii żywności i dietetyk
Bibliografia:
- "Ogólna Technologia Żywności", Eugeniusz Pijanowski i inni, WNT, Warszawa 2009.
- "Obrót żywnością a zdrowie – praktyczny poradnik dla przedsiębiorców", praca zbiorowa pod red. prof. dr hab. Mirosława Jarosza, PARP, Warszawa 2009.
- "Kierunki rozwoju opakowań produktów spożywczych", Grażyna Rymarz, "Tworzywa sztuczne i chemia", 4/2005.
- "Opakowania i odpady opakowaniowe", Iwona Kuczyńska, Fundacja Partnerstwo dla środowiska, Kraków, 2007.
Komentarze