Acerola – charakterystyka i pochodzenie
Acerola to gatunek tropikalnej rośliny z rodziny malpigiowatych. Jej nazwa systematyczna to Malpigia granatolistna, inaczej Malpighia glabra, M. punicifolia, lub M. emarginata. Jest zwana także nadgwiazdką granatolistną bądź wiśnią z Barbados.
Roślina ta jest wiecznie zielonym krzewem lub małym drzewem, osiągającym wysokość do 6 metrów. Jej kwiaty są różowe i posiadają 5 charakterystycznych płatków. Liście o ciemnozielonym kolorze mają eliptyczny kształt. Owoce z wyglądu przypominają nieco owoce zwyczajnej wiśni. Ich średnica wynosi ok. 1–3 cm. Są zaokrąglone i specyficznie spłaszczone, a przy tym podzielone kilkoma podłużnymi bruzdkami na tzw. płaty, wyglądają jakby były złożone z trzech części. Mają delikatną skórkę w kolorze jasnoczerwonym, a czasem żółto-pomarańczowym. Miąższ jest soczysty i kwaśny, a w jego środku znajdują się 3 małe pestki.
Acerola pochodzi z Wysp Karaibskich i górnej części Ameryki Południowej. Obecnie uprawiana jest w Brazylii, Stanach Zjednoczonych (Floryda, Teksas), Australii oraz w tropikalnych rejonach Azji i Afryki. Acerola cieszyła się dużą popularnością wśród Indian z Małych Antyli, Curacao i Margarity. Prawdopodobnie za sprawą ich migracji między wyspami nasiona aceroli przenosiły się na nowe tereny.
W 1945 roku w Szkole Medycyny w Puerto Rico przeprowadzono badania naukowe, które odkryły, iż acerola zawiera niezwykle wysoką dawkę kwasu L-askorbinowego. W 1947 roku w Rio Piedras posadzono 400 krzewów, a do 1954 roku na specjalnych uprawach na wyspie rosło już 30 000 drzewek. Kilka plantacji założono także na Florydzie i Hawajach, a później w wielu innych krajach – Jamajce, Wenezueli, Gwatemali, Ghanie, Indiach, Filipinach, Australii, a nawet w Izraelu. Od tamtej pory roślina zyskała rozgłos na całym świecie.
Acerola – bogactwo naturalnej witaminy C
Wiśnia z Barbados należy do roślin o najwyższej zawartości witaminy C. Jej owoce zawierają od 1000 do 4500 mg kwasu askorbinowego na 100 g świeżej masy. Średnia ilość to 1500 mg. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C dla dorosłego człowieka wynosi ok. 80 mg. Wystarczy więc spożyć zaledwie 2–3 sztuki aceroli dziennie, aby dostarczyć potrzebną ilość tego cennego składnika w diecie. Ciekawostką jest, iż zielone 15-dniowe owoce mają o 40% więcej witaminy C niż owoce dojrzałe. Wiele zależy także od warunków, w których prowadzone są uprawy. Przede wszystkim rejon, rodzaj gleby i pora roku. Rośliny wyhodowane przy odpowiednim nasłonecznieniu są bardziej obfite w kwas askorbinowy niż te, które rosły w cieniu.
Jak wiadomo, witamina C jest wrażliwa na działanie temperatury. Zatem nasuwa się pytanie, czy przetworzone produkty wciąż będą dobrym źródłem tego składnika? Okazuje się, że kwas askorbinowy nie jest całkowicie niszczony przez ciepło. Galaretka z miąższu aceroli może zawierać od 499 do 1900 mg witaminy C na 100 g. Warto dodać, iż witamina C z aceroli jest wyjątkowo dobrze przyswajalna, ponieważ występuje w naturalnych kompleksach wraz z innymi fitozwiązkami.
Jak przedstawia się zawartość witaminy C w aceroli w porównaniu do innych owoców? Wiśnia z Barbados ma jej ponad 10 razy więcej niż czarna porzeczka i 90 razy więcej niż cytrusy. Potrzeba aż 14 litrów soku pomarańczowego, aby dorównać jednej małej szklance soku z aceroli! Z kolei w jednym owocu malpigii ważącym 4,5 g znajduje się tyle samo kwasu askorbinowego co w kilogramie cytryn. Naszą polską rośliną, która jest w stanie dorównać aceroli jest dzika róża, która zawiera aż 840–3500 mg witaminy C w 100 g owoców. Z kolei wśród innych owoców egzotycznych porównywalne są jagody goji (2500 mg/100 g) i owoce camu camu (2800 mg/100 g).
Rekordowa zawartość kwasu L-askorbinowego sprawiła, że acerola stała się rośliną leczniczą wykorzystywaną w fitoterapii różnych schorzeń. Witamina C należy do związków rozpuszczalnych w wodzie. Organizm ludzki nie jest w stanie jej syntetyzować ani magazynować, dlatego musi być dostarczana każdego dnia. Przypomnijmy jej główne funkcje. Przede wszystkim jest ona antyoksydantem, uczestniczy w syntezie kolagenu, poprawia stan naczyń krwionośnych, pomaga wchłaniać żelazo, wspomaga odporność na infekcje, a nawet jest w stanie obniżyć poziom hormonu stresu we krwi. Jej niedobór może skutkować m.in. szkorbutem, stanem zapalnym kości i stawów, niedokrwistością i pogorszeniem wyglądu skóry. Obecnie przeprowadzane są różne badania mające na celu określenie udziału tej witaminy w leczeniu nowotworów.
Acerola – inne wartości odżywcze
Słynna wiśnia z Barbados jest nie tylko skarbnicą witaminy C, ale także karotenoidów i polifenoli. Dzięki temu jej aktywność antyoksydacyjna przewyższa wiele innych źródeł przeciwutleniaczy. W soku z aceroli występuje aż 17 związków należących do karotenoidów. Ich ilość waha się w granicach 371–1881 mg na 100 g. Około 75% tej puli stanowi beta-karoten. Czerwone zabarwienie owoców roślina zawdzięcza antocyjanom. W zależności od rejonu uprawy w owocach rozróżnia się kilka związków należących do tej grupy: malwidyno-3,5-diglukozyd, cyjanidyno-3-ramnozyd i pelargonidin-3-ramnozyd. Kilogram owoców aceroli zawiera ok. 37,9–597,4 mg antocyjanów i 70–185 mg flawonoli. Pestkowiec ten cechuje się także dość wysoką zawartością witamin: E, B1 (tiaminy), B2 (ryboflawiny), B3 (niacyny) oraz składników mineralnych: wapnia, fosforu, żelaza, magnezu, potasu, chromu, miedzi i manganu. W 100 gramach świeżej masy znajduje się: 0,68–1,8 g białka, 7–14 g węglowodanów, 0,18–0,1 g tłuszczu i 0,6–1,2 g błonnika.
Acerola – zastosowanie
Surowe owoce aceroli są chętnie spożywane zarówno przez dorosłych, jak i dzieci, pomimo że niektóre odmiany są bardzo kwaśne. Ich jedyną wadą jest szybkie uleganie zepsuciu, ponieważ są bardzo delikatne. Już po 3 godzinach od zbioru ich wygląd może zmieniać się. W ciągu 3–5 dni ulegają fermentacji. Z tego powodu bardziej praktyczne jest przechowywanie ich w formie przetworzonej niż świeżej.
Owoce zamraża się w postaci pulpy lub purée. Jednak najczęściej wykorzystywane są do produkcji skoncentrowanego soku, który można przetworzyć na suchy proszek. Ze świeżych owoców oraz z soku przygotowuje się: galaretki, lody, dżemy, sorbety, syropy, kompoty, a nawet wina. Sok z aceroli świetnie nadaje się jako dodatek do różnych napojów, zwiększa nie tylko walory smakowe, ale także ich wartość odżywczą. Świeży sok,za sprawą witaminy C, zapobiega ciemnieniu bananów.
Acerola znalazła swoje zastosowanie także w przemyśle farmaceutycznym. Jej ekstraktów używa się do produkcji suplementów diety, które mają formę proszku, kapsułek, tabletek lub nalewki. Dzięki kompleksom witaminy C z innymi antyoksydantami występującymi w roślinie można cieszyć się lepszą wchłanialnością i skutecznością preparatów.
Acerola jest pomocna przede wszystkim podczas infekcji i przeziębienia. Wspomaga układ odpornościowy, wykazuje silne działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze. Może mieć zastosowanie nawet jako środek do mycia jamy ustnej. Dzięki zawartości bioflawonoidów i witaminy C wzmacnia naczynia krwionośne, działa przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo i przeciwmiażdżycowo. Ma także właściwości odtruwające, tonizujące i moczopędne. Dawniej owoce tej niepozornej rośliny były stosowane do leczenia anemii, ospy wietrznej, dyzenterii (czerwonki), biegunek oraz chorób wątroby i płuc.
Wyciąg z aceroli jest doceniany także w przemyśle kosmetycznym. Pojawia się jako składnik w wielu kremach i maseczkach do twarzy. Prowitamina A, czyli beta-karoten, poprawia wygląd skóry, nadaje jej zdrowy koloryt, uelastycznia i przeciwdziała pojawianiu się zmarszczek. Ponadto redukuje zmiany zapalne i wspomaga leczenie trądziku. Dodatkowo witamina C uszczelnia naczynia krwionośne, więc jest korzystna szczególnie przy cerze naczynkowej. Acerola ma także działanie ściągające. Może to być pomocne w leczeniu uszkodzeń skóry. Ciekawostką jest, że jej kora była dawniej używana do garbowania skór, ponieważ zawiera aż do 25% garbników. Istnieją przesłanki, iż acerola może działać jako antydepresant oraz poprawiać wydolność u sportowców, jednak te właściwości nie zostały jeszcze potwierdzone badaniami naukowymi.
Acerola – dawkowanie i przeciwwskazania
Nie ma badań klinicznych określających maksymalną bezpieczną dawkę aceroli. Podczas przyjmowania preparatów należy postępować zgodnie ze wskazówkami na opakowaniu. Rekomendacje mogą się różnić w zależności od suplementu, który zakupimy.
Jeśli przedawkujemy acerolę, mogą pojawić się biegunki, bóle i zawroty głowy, omdlenia, częste oddawanie moczu, nudności i wymioty. Jednak dolegliwości te występują sporadycznie i zwykle nie wymagają pomocy medycznej. Zazwyczaj wystarczy obniżyć dawkę suplementu i objawy same ustępują. Ogólnych przeciwwskazań do stosowania wiśni z Barbados jest bardzo niewiele. Obejmują one raczej nadwrażliwość na dodatkowe składniki suplementu niż sam ekstrakt z rośliny.
Podsumowanie
Acerola to egzotyczny owoc, który z powodzeniem jest stosowany w fitoterapii różnych schorzeń. W świecie roślin pod względem zawartości naturalnej witaminy C zdecydowanie znajduje się w ścisłej czołówce. Liczne źródła potwierdzają także, iż jest znaczącym źródłem karotenoidów i antocyjanów, które mają wysoki potencjał antyoksydacyjny. Preparaty z aceroli są bezpieczne i mogą być spożywane zarówno przez dzieci, jak i osoby starsze. Warto stosować suplementację zwłaszcza w okresie o zwiększonej podatności na infekcje.
Eliza Gosławska
Dietetyk kliniczny
Bibliografia
Morton J.F., Fruits of Warm Climates, Miami 1987, 204–207.
Rohwer J.G., Świdzińska M., Atlas roślin tropikalnych, Warszawa 2002.
Cieślik E., Gębusia A., Charakterystyka właściwości prozdrowotnych owoców roślin egzotycznych, „Postępy Fitoterapii" 2012, 2, 93–94.
Visentainer J.V. et al., Physico-chemical characterization of acerola (Malpighia glabra L.) produced in Maringa, Parana State, Brazil, „Archivos Latinoamericanos De Nutricion” 1997, 47(1), 70–72.
Visentainer J.V. et al., Vitamin C in Barbados cherry Malpighia glabra L. pulp submitted to processing and to different forms of storage, „Archivos Latinoamericanos De Nutricion” 1998, 48(3), 256–259.
Caceres A. et al., Plants used in Guatemala for the treatment of dermatophytic infections. 2. Evaluation of antifungal activity of seven American plants, „Journal of Ethnopharmacology” 1993, 40(3), 207–213.
Cardoso P.C. et al., Vitamin C and carotenoids in organic and conventional fruits grown in Brazil, „Food Chemistry” 2011, 126(2), 411–416.
Kaliś K., Dwukierunkowe działanie witaminy C a degradacja i suplementacja, „Postępy Higieny Medycyny Doświadczalnej” 2015, 69, 1239–1244.
Rufino M. et al., Bioactive compounds and antioxidant capacities of 18 non-traditional tropical fruits from Brazil, „Food Chemistry” 2010, 121(4), 996–1002.
Mezadri T., Perez-Galvez A., Hornero-Mendez D., Carotenoid pigments in acerola fruits (Malpighia emarginata DC.) and derived products, „European Food Research and Technology” 2005, 220(1), 63–69.
Mezadri T., Antioxidant compounds and antioxidant activity in acerola (Malpighia emarginata DC.) fruits and derivatives, „Journal of Food Composition and Analysis” 2008, 21(4), 282–290.
Komentarze