Koenzym Q10 – charakterystyka, objawy niedoboru, źródła w żywności

Koenzym Q10 – charakterystyka

Koenzym Q10 to organiczny związek chemiczny należący do grupy chinonów. Może on występować w trzech formach: utlenionej jako ubichinon, pośredniej w postaci rodnika ubisemichininowego oraz zredukowanej jako ubichinol. Strukturalnie przypomina nieco witaminy E i K, przez co na początku myślano, że jest on właśnie witaminą. Dziś już wiadomo, że to błędna teoria. Głównym miejscem występowania koenzymu Q10 są mitochondria komórek zwierzęcych i roślinnych. Natomiast do narządów charakteryzujących się najwyższym jego stężeniem zalicza się te o największej aktywności metabolicznej, czyli m.in. mózg, serce, wątroba czy nerki. Związek ten uznawany jest za kluczowy element procesów zachodzących w mitochondriach, które prowadzą do przekształcenia i syntezy energii pochodzącej z węglowodanów i kwasów tłuszczowych.

Koenzym Q10 – właściwości

Koenzym Q10 odznacza się naprawdę wieloma właściwościami. Jak zostało już wspomniane, przede wszystkim uczestniczy w komórkowym metabolizmie energetycznym, w wyniku czego wytwarzana jest energia. Co więcej, jego udział w przenoszeniu elektronów w obrębie łańcucha oddechowego umożliwia syntetyzowanie wysokoenergetycznych związków fosforowych (ATP). Innymi biologicznymi funkcjami ubichinonu jest np. udział w kontroli kanałów jonowych, co chroni ustrój przed wystąpieniem tzw. przeładowania jonami wapnia, poprawa odpowiedzi układu immunologicznego czy wpływanie na ekspresję genów i sygnalizację komórkową.

Ponadto koenzym Q10, a właściwie jego zredukowana forma, czyli ubichinol, tuż obok flawonoidów, glutationu, witamin C i E oraz jonów manganu, magnezu i cynku stanowi skuteczny antyoksydant. Wiele badań naukowych wskazuje, że suplementacja koenzymem Q10 korzystnie wpływa na zmiany aktywności enzymów chroniących organizm przed działaniem reaktywnych form tlenu. To może być niezwykle istotne w terapii chorób, do powstania których może przyczynić się m.in. stres oksydacyjny. Do chorób tych należą np. nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatie, niewydolność wieńcowa, niemiarowość, cukrzyca, choroby neurodegeneracyjne czy miażdżyca. Ale po kolei, na jakie konkretnie aspekty zdrowotne może wpłynąć koenzym Q10 i w jaki sposób?

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Komórki mięśnia sercowego stanowią bardzo bogate źródło koenzymu Q10. Zaobserwowano, że stopień zmniejszenia wydolności mięśnia sercowego jest proporcjonalny do stopnia zmniejszenia ATP. Mówiąc prościej, niedobór ubichinonu wiąże się z ograniczeniem procesu syntezy wysokoenergetycznych związków fosforowych, a co za tym idzie – zmniejszeniem ich produkcji, co wpływa na pogorszenie funkcji mięśnia sercowego. Mówi się o skuteczności suplementacji koenzymem Q10 w niewydolności krążeniowej, chorobie niedokrwiennej serca czy nadciśnieniu tętniczym. Znaczenie koenzymu Q10 w terapii chorób sercowo-naczyniowych opiera się głównie na jego właściwościach antyoksydacyjnych, regulujących stabilizację kanałów wapniowych oraz poprawiających syntezę i wykorzystanie ATP. Ponadto ubichinon ma także antymiażdżycowy potencjał – obniża poziom cholesterolu we krwi i hamuje jego syntezę.

Cukrzyca

Chorzy na cukrzycę przejawiają znaczny deficyt ubichinonu. Naukowcy uważają, że niskie stężenie tego związku może wpływać na regulowanie wydzielania insuliny oraz stężenie poziomu cukru we krwi. W wielu badaniach naukowych zaobserwowano poprawę czynności trzustki po zastosowaniu suplementacji koenzymem Q10.

Choroby układu neurologicznego

Ubichinon jest związkiem, który zaleca się jako uzupełnienie terapii wielu chorób neurodegeneracyjnych takich jak np. Alzheimer, Parkinson, stwardnienie rozsiane czy choroba Huntingtona. Uważa się bowiem, że zaburzenia procesów przenoszenia elektronów w łańcuchach oddechowym czy procesów antyoksydacyjnych, za które, jak już wiadomo, odpowiedzialny jest koenzym Q10, mogą przyczyniać się do powstawania wspomnianych chorób o podłożu neurologicznym.

Otyłość

Tak jak u cierpiących na cukrzycę, tak i u osób otyłych obserwuje się niskie stężenie koenzymu Q10. Przypuszcza się, że otyłość może być związana z upośledzeniem produkcji energii, wynikającym z niedoboru ubichinonu. W wielu badaniach zaobserwowano trzykrotnie szybszą redukcję masy ciała wśród osób suplementujących koenzym Q10 w stosunku do tych, którzy nie stosowali suplementacji tego związku.

Paradontoza

Doniesienia naukowe wskazują na skuteczność koenzymu Q10 w terapii paradontozy. Wynika to z jego zdolności do produkcji i syntezy ATP, stymulacji układu immunologicznego oraz zapobiegania krwawieniu i tworzeniu się obrzęku dziąseł. Ponadto ubichinon wpływa na eliminację ruchomości zębów czy hamowanie wydzielania nadmiernych ilości ropy, co także ma niemałe znaczenie w tej jednostce chorobowej. U osób cierpiących na paradontozę także obserwuje się obniżenie stężenia ubichinonu.

Dodatkowo koenzym Q10:

• uczestniczy m.in. w termoregulacji i detoksykacji ustroju,
• zapobiega procesom starzenia się organizmu,
• poprawia kondycję skóry i hamuje procesy jej starzenia się,
• mobilizuje układ odpornościowy do walki, m.in. z zakażeniami.

Koenzym Q10 – objawy niedoboru

Niedobór koenzymu Q10 może objawiać się w podobny sposób jak zespół przewlekłego zmęczenia, co jest następstwem upośledzenia wytwarzania i syntezy energii. Ponadto mogą pojawić się także zaburzenia neurologiczne czy immunologiczne oraz wzrost ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych.

Koenzym Q10 – źródła w żywności

Koenzym Q10 jest związkiem powszechnie występującym w żywności. Za szczególnie bogate w ten związek uważa się produkty pochodzenia zwierzęcego, jak mięso czy ryby, a także oleje roślinne. Warzywa i owoce natomiast zawierają niewielkie ilości opisywanej substancji. Poniżej przedstawiona tabela zawiera informacje dotyczące zawartości koenzymu Q10 w wybranych produktach spożywczych.

Miktus M., Rola koenzymu Q10 we współczesnej medycynie, „Nutrition & Health” 2006, 5(36), 1–12.

Jak widać, koenzym Q10 stanowi niezwykle ważny związek dla naszego organizmu. Wprawdzie doniesienia dotyczące jego roli w terapii wielu chorób nie są jednoznaczne i wciąż stanowią obiekt licznych badań. Jednak nie da się ukryć, że jest to niezwykle ciekawe i budzące nadzieję zagadnienie. Warto zatem na bieżąco śledzić najnowsze doniesienia naukowe w tym zakresie. Kto wie, być może już niebawem znaczenie ubichinonu w praktyce medycznej zostanie w pełni wyjaśnione, a wątpliwości co do jego działania staną się przeszłością.

mgr Agnieszka Rząsa, dietetyk kliniczny

Bibliografia
Christopher M., Molyneux S.I., Young J.M., Koenzym Q10 I zastoinowa niewydolność serca: zmieniające się dowody naukowe, „Kardiologia Polska” 2015, 73(3), 23–30.
Gałka U., Ogonowski J., Koenzym Q – powstawanie, właściwości i zastosowanie w preparatach kosmetycznych, „LAB. Laboratoria, Aparatura, Badania” 2010, 15(5), 14–21.
Janicki B., Buzała M., Rola koenzymu Q10 w organizmie ludzi i zwierząt, „Medycyna Weterynaryjna” 2012, 68(4), 214–217.
Czernic A. et al., Wpływ suplementacji koenzymu Q10 na enzymatyczną obronę antyoksydacyjną krwinek czerwonych ludzi zdrowych, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2011, 92(3), 632–635.
Gröber U., Mikroskładniki odżywcze, Wrocław 2010.
Miktus M., Rola koenzymu Q10 we współczesnej medycynie, „Nutrition & Health” 2006, 5(36), 1–12.
Siemieniuk E., Skrzydlewska E., Koenzym Q10 – biosynteza i znaczenie biologiczne w organizmach zwierząt i człowieka, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2005, 59, 150–159.