Propolis – skład, właściwości lecznicze, dawkowanie

Propolis – podstawowe informacje

Dokładne pochodzenie propolisu przez lata pozostawało nieznane. W starożytności Pliniusz Stary sformułował hipotezę dotyczącą wyłącznie roślinnego pochodzenia propolisu. Jego zdaniem była to aromatyczna wydzielina młodych pąków, m.in. wierzby. Zgodnie z jego teorią pszczoły zajmowały się wyłącznie jej zbiorem.

W XX wieku wysnuto wniosek o ingerencji pszczół w kształtowanie się propolisu, która polegała na przekształcaniu roślinnej wydzieliny. Przypuszczano wtedy, że w przedżołądku pszczół dochodzi do oddzielenia balsamu od ziaren pyłku. Balsam miał być wydalany przez otwór gębowy i w ten sposób miał powstawać propolis. Dopiero użycie specjalistycznej techniki takiej jak chromatografia pozwoliło zarysować pochodzenie tej tajemniczej substancji.

Zaobserwowano, że flawonoidy (związki wytwarzane przez rośliny) zawarte w propolisie różnią się w swojej formie od flawonoidów, które występują w roślinach. Ostatecznie przyjęto, że jest to produkt pochodzenia roślinnego, wzbogacany przez pszczoły w pewne związki (związki te najczęściej są usuwane w procesie przygotowywania wyciągu etanolowego).

Zgodnie z definicją propolis jest mieszaniną wytwarzaną przez pszczoły z roślinnych substancji żywicznych, wosku pszczelego, pyłku kwiatowego, pierzgi i wydzieliny gruczołowej pszczół. W skład surowego propolisu wchodzi około 50% roślinnej żywicy, 30% wosku, 10% olejków eterycznych, 5% pyłków, 5% innych związków organicznych. Propolis jest wykorzystywany przez pszczoły do łatania pęknięć, wygładzania ścian i utrzymywania stałej temperatury w ulu. Stąd też nazwa propolis – gr. pro w znaczeniu obrona i gr. polis – miasto.

Wartościowy skład propolisu

Do 2000 roku zidentyfikowano ponad 300 związków należących do grup flawonoidów, terpenów oraz kwasów fenolowych. W propolisie znajdziemy m.in. apigeninę, mirystycynę, kampferol, kwercetynę, luteolinę, kwas cynamonowy, witaminy grupy B, magnez, wapń, potas, sód, miedź, cynk i żelazo. Skład propolisu różni się w zależności od regionu geograficznego, z którego pochodzi. Propolis korzystnie oddziałuje na ludzki organizm i znajduje zastosowanie w wielu jednostkach chorobowych.

Propolis – właściwości lecznicze

Nie zachęcam do stosowania propolisu jako metody zastępującej konwencjonalne leczenie chorób pasożytniczych i bakteryjnych, jednak nie można nie wspomnieć o doniesieniach na temat korzystnego działania tego produktu w przypadku pewnego rodzaju zakażeń.

W badaniach in vitro, ale także z udziałem ludzi, uzyskano wyniki świadczące o potencjalnym korzystnym działaniu propolisu w przypadku zakażenie lamblią. Odsetek osób stosujących propolis, u których wyeliminowano pasożyta, był zbliżony do tego wśród osób stosujących konwencjonalną terapię.
Istnieją także przesłanki o możliwym wykorzystaniu propolisu w leczeniu zakażenia Helicobacter pylori. Propolis może nie tylko pomóc w zapobieganiu choroby wrzodowej żołądka, ale okazuje się pomocny w zwalczaniu nawracających infekcji intymnych u kobiet. Zarówno tych z udziałem drożdży, np. Candida albicans, jak i bakteryjnych. W przypadku zakażeń zawsze należy konsultować się z lekarzem i wspólnie ustalać metody terapii.

Jest jednak pewna sfera, w której działanie propolisu jest na tyle dobrze udokumentowane, że jego użycie można było wprowadzić do codziennych zabiegów pielęgnacyjnych. Propolis doskonale pomaga dbać o prawidłową higienę jamy ustnej. Działa przeciwbakteryjnie, zapobiega tworzeniu się płytki nazębnej i wystąpieniu paradontozy. Okazuje się także pomocny w łagodzeniu objawów halitozy, czyli nieświeżego oddechu.

Płukanki zawierające ten składnik mają właściwości kojące rany. Alkoholowy ekstrakt z propolisu ma też właściwości dezynfekujące. Propolis to nie tylko zdrowe zęby, ale także skóra. Okazał się skuteczny zarówno w leczeniu ran na skórze, jak i trądziku młodzieńczego. Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym jest wykorzystywany w produkcji kremów i wszelkiego rodzaju maści. Okazuje się, że może zwiększać produkcję kolagenu.

Propolis – dawkowanie

Propolis jest składnikiem maści i kremów. Sposób jego dawkowania jest najczęściej zamieszczany w ulotce dołączonej do produktu. Z tych preparatów niezwykle ostrożnie muszą korzystać alergicy, szczególnie osoby uczulone na inne produkty pszczele.

Propolis można przyjmować także doustnie – w postaci suplementów, tabletek do ssania, płynów do płukania jamy ustnej lub napojów dostępnych na rynku. Godny uwagi jest fakt, że choć propolis nie jest uznany za lek i nie ma jednoznacznych dowodów na jego skuteczność we wszystkich wymienionych wcześniej aspektach, aspiruje do środka, który w przyszłości może się stać lekiem. Wciąż prowadzone są badania dotyczące jego działania przeciwwirusowego, szczególnie w stosunku do HIV. Na przykład kwas malonowy wyekstrahowany z brazylijskiego propolisu wykazywał zdolność hamującą działanie tego wirusa (najprawdopodobniej dzięki zapobieganiu wtargnięcia wirusa do komórek).

Można przyjąć sceptyczną postawę wobec propolisu i czekać na potwierdzenie jego rzeczywistej skuteczności w badaniach klinicznych. Można również testować go na własnej skórze (wewnętrznie również). Nie bez kozery nie traci swej popularności od czasów antycznych.

Nalewka z propolisu – przepis

Do przygotowania nalewki potrzebujemy:
– 30 g propolisu,
– 85 ml wody,
– 200 ml spirytusu rektyfikowanego 95%,
– słoik/butelkę.

Sposób przygotowania
Do naczynia wlać wodę i spirytus. Dodać propolis. Szczelnie zamknąć i odstawić na 2–3 tygodni w temperaturze pokojowej. Po upływie tego czasu można, choć nie trzeba, przefiltrować nalewkę.

Propolis – przeciwwskazania

Propolis, jak wspomniano wcześniej, powinien być stosowany ostrożnie u osób uczulonych na inne produkty pochodzenia pszczelego. Jest zresztą mieszaniną wielu alergenów, takich jak ester kwasu kawowego, benzoesan benzylu, alkohol cynamonowy i wanilina.

Propolis może uczulać różne osoby w zależności od rejonu, z którego pochodzi. Najczęściej niepożądane reakcje wywołuje propolis stosowany zewnętrznie. Bardzo rzadko zdarza się, że stosowany doustnie wywołuje reakcję nadwrażliwości. Warto w tym momencie wspomnieć, że propolis może wchodzić w reakcje krzyżowe z balsamem peruwiańskim – będącym wydzieliną drzewa o nazwie woniawiec balsamowy. O reakcji krzyżowej mówimy wtedy, kiedy przeciwciało powstałe w organizmie skierowane w stosunku do jednego z alergenów reaguje także z innym. Przykładem może być reakcja alergiczna na banana u osób uczulonych na lateks. Podobna sytuacja występuje w tym przypadku – u osób, które pierwotnie reagują nadmierną odpowiedzią układu odpornościowego na składniki balsamu peruwiańskiego, z dużym prawdopodobieństwem źle zniosą kontakt z propolisem.

Paulina Hetwer
Dietetyk kliniczny

Bibliografia
Silva-Carvalho R., Baltazar F., Almeida-Aguiar C., Propolis. A Complex Natural Product with a Plethora of Biological Activities That Can Be Explored for Drug Development, „Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine” 201, 2015, 206439.
Pasupuleti V.R. et al., Propolis, and Royal Jelly. A Comprehensive Review of Their Biological Actions and Health Benefits, „Oxidative Medicine and Cellular Longevity” 2017, 2017, 1259510.
Rudzki E., Grzywa Z., Pierwotna i wtórna alergia na kit pszczeli, „Przegląd Dermatologiczny” 1987, 24, 11.
Jak przygotować nalewkę z propolisu?, miodybartkowiaka.pl (21.11.2017).
Kędzia B., Pochodzenie propolisu w świetle teorii i badań naukowych, „Herba Polonica” 2008, 54(4), 179–186.