Refluks – objawy, przyczyny, leczenie, dieta

Refluks – definicja i mechanizm choroby

Choroba refluksowa przełyku (gastroesophageal reflux disease – GERD) jest schorzeniem polegającym na cofaniu się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Zwyczajowo jedzenie po połknięciu trafia z jamy ustnej, przez gardło i przełyk, do żołądka. Na granicy pomiędzy przełykiem i żołądkiem znajduje się mechanizm pełniący rolę zastawki. Jego główną funkcją jest zapobieganie cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej z powrotem do przełyku. Mechanizm ten wspierany jest przez dwa duże mięśnie: przeponę i zwieracz dolny przełyku, tzw. LES (Lower Esophageal Sphincter). U zdrowego człowieka LES jest w stanie ciągłego napięcia, rozluźnia się tylko i wyłącznie podczas przechodzenia przez niego kęsów pokarmu.

Nerwem koordynującym pracę LES jest nerw błędny. Kiedy bodziec przekazywany przez nerw błędny jest za słaby lub nie ma go wcale, zwieracz przełyku rozluźnia się, nie tylko podczas przyjmowania pokarmu. Jak dobrze wiemy, pH żołądka jest bardzo kwaśne w przeciwieństwie do obojętnego pH przełyku. Nieprawidłowe działanie LES powoduje powstawanie nieszczelności, której skutkiem jest przedostawanie się kwaśnej treści żołądka do przełyku. Objaw ten nazywany jest refluksem żołądkowo-przełykowym.

Istnieją dwa główne rodzaje refluksu:

• refluks fizjologiczny – raz na jakiś czas przytrafia się każdemu z nas. Pojawia się przede wszystkim po zjedzeniu bardzo obfitego posiłku, wypiciu dużej ilości napojów gazowanych lub po spożyciu alkoholu;
• refluks patologiczny – będący głównym objawem GERD, bardzo często towarzyszą mu zgaga, odbijanie, ból spowodowany uszkodzeniem błony śluzowej przełyku przez kwaśną treść żołądka.

Refluks – przyczyny i objawy

Jednym z częściej występujących objawów refluksu jest zgaga. To nieprzyjemny, dość intensywny ból w klatce piersiowej. Pacjenci często narzekają na zamostkowy silny i piekący ból. Zdarza się również, że promieniuje on na całą klatkę piersiową i czuć go w okolicach gardła i pleców. Rzadszymi dolegliwościami odczuwanymi przez pacjentów są uczucie kwaśnej lub słonej wydzieliny w ustach, odynofagia – ból przy przełykaniu, czkawka, a także nudności i wymioty.

Poluzowanie się zwieracza może być spowodowane przez wiele zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych czynników. Objawy refluksu najczęściej związane są ze spożyciem ciężkostrawnych i zbyt dużych objętościowo posiłków.

Najbardziej intensywne epizody bólowe powodowane są przez spożycie:

• posiłków tłustych i smażonych: frytek, kotletów w panierce, smażonego kurczaka;
• ostrych przypraw: chilli, curry, pieprzu cayenne, imbiru, mięty pieprzowej;
• używek: kawy, mocnej herbaty, alkoholu;
• słodyczy: czekoladek, cukierków i batoników;
• pomidorów (największy dyskomfort powodują te niedojrzałe);
• owoców cytrusowych.

Warto zatem wykluczyć je z diety, ale o tym w dalszej części artykułu. Powyższe grupy najbardziej podrażniają LES, należy jednak pamiętać, że występowanie objawów refluksu u różnych ludzi może być spowodowane przez inne czynniki. To cecha osobnicza, dlatego wymagane jest indywidualne podejście do każdego chorego. Nie bez znaczenia pozostaje też pozycja spoczynkowa pacjenta – po posiłku nie można kłaść się w pozycji płaskiej.

Oprócz spożywania niewłaściwych produktów spożywczych istnieje cały szereg innych przyczyn, które predysponują do rozwoju refluksu. Są to nadwaga, ciąża, wzdęcie brzucha, przepuklina rozworu przełykowego, a także rozluźnienie spowodowane przyjmowaniem leków. Refluks najczęściej odczuwany jest przez osoby stosujące niesteroidowe leki przeciwzapalne, u kobiet przyjmujących pigułki antykoncepcyjne.

Rozpoznanie choroby refluksowej nie jest proste, nawet doświadczeni lekarze mogą mieć spore trudności z postawieniem jednoznacznej diagnozy. Nie zawsze piekąca zgaga świadczy o występowaniu refluksu. Badania wskazują, że jest to objaw występujący tylko u 5–10% chorych na GERD.

Refluks – leczenie

Skuteczne leczenie refluksu wymaga kompleksowego podejścia. Jego zasadniczym celem jest kontrola objawów i zapobieganie powikłaniom oraz przywrócenie choremu wysokiej jakości życia. Najbardziej skutecznymi środkami stosowanymi w leczeniu refluksu są leki zobojętniające kwas solny oraz osłaniające miejscowo z kwasem alginowym. Głównymi składnikami tych leków są węglan wapnia, sole magnezu oraz glinu. Działanie jest skuteczne, ponieważ substancje te zobojętniają wytwarzany w żołądku kwas solny. Leki z wysoką zawartością kwasu alginowego w obecności kwasu solnego tworzą żel pełniący funkcję ochronną – dzięki temu ból jest mniejszy, a podrażnienia i małe rany szybciej się goją. Ich walorem jest fakt, że przynoszą ulgę, wadą natomiast, że nie wyleczą GERD, mogą jedynie złagodzić jego objawy. Często stosowane są także inhibitory pompy protonowej – leki hamujące wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Są skuteczne, ale tylko w przypadku regularnego stosowania. Dane mówią, że stosowanie inhibitorów pompy protonowej może wyleczyć objawy refluksu przełykowego u ok. 76% chorych. Leczenie GERD nie jest proste, zdarza się, że wymaga ingerencji chirurgicznej polegającej na korekcie dolnego zwieracza przełyku.

Refluks – dieta

Dieta odgrywa bardzo istotną rolę w leczeniu refluksowego zapalenia przełyku. Zalecana jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji wzmagających wydzielanie soku żołądkowego. Podobne zalecenia stosuje się w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Bardzo dobre efekty przynosi wprowadzenie do diety wielu 5–6 małych objętościowo posiłków. Należy spożywać je o stałych porach, ale w odróżnieniu od osób zdrowych cierpiący na refluks ostatni posiłek powinni spożywać nawet 4 godziny przed snem. Szybką ulgę w łagodzeniu objawów refluksu przynosi pacjentom wypicie szklanki wody lub mleka. Inne napoje, takie jak kawa czy herbata, powinny być słabe, lekko rozcieńczone. Zaleca się spożywanie posiłków w temperaturze pokojowej. Dobrze sprawdzają się posiłki zmiksowane i zblendowane, które nie podrażniają przełyku i pozwalają złagodzić objawy choroby.

Oto lista produktów zalecanych i zabronionych w chorobie refluksowej przełyku:

Jak widzicie, refluks to palący problem. Nie trzeba jednak się do niego przyzwyczajać, można się go po prostu pozbyć. Wymaga to jednak zmiany wielu nawyków i przyzwyczajeń.

Oprócz diety i leczenia farmakologicznego warto wprowadzić do życia następujące zasady:

• wykonywać pracę i obowiązki domowe w pozycji wyprostowanej;
• nie nosić obcisłych ciuchów i bielizny – dbać o dobre dopasowanie biustonoszy i podkoszulek;
• spać w pozycji półleżącej, górna część ciała powinna być lekko uniesiona, aby zapobiec przelewaniu się treści żołądkowej;
• unikać stresu;
• unikać nadwagi i otyłości;
• zaprzestać palenia papierosów.

Klaudia Niemira
Dietetyk kliniczny, specjalista ds. żywienia

Bibliografia
Śmiechowska M., Cugowska M., Rola żywności i żywienia w chorobie refluksowej; Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, XLIV, 2011, 3, 298-304.
Banks M., Choroba refluksowa przełyku: najnowsze badania i postępowanie, „Medycyna po Dyplomie” 2010, 19, 10.
Kokurewicz K., Choroba refluksowa przełyku – poradnik dla pacjenta, Toruń 2010.
Wocial T., Istotne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu choroby refluksowej przełyku, „Gastroenterologia Kliniczna” 2010, 2, 3, 71–80.
Richcter J.E., Postępowanie z pacjentem z chorobą refluksową żołądkowo-przełykową 2014.
Dieta w chorobie refluksowej, Szpital Uniwersytecki w Krakowie, www.su.krakow.pl/dietetyczny-plan-na-zdrowie (16.10.2017).