Wartości odżywcze soi
Soja jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Do początku XX w. uprawiano ją w Chinach, Korei, Mandżurii i Japonii, a w połowie XX w. rozpowszechniła się na całym świecie. Spośród roślin strączkowych to soja zajmuje pierwsze miejsce w światowym handlu. Soja zawiera około 40% białka o bardzo dobrym składzie oraz około 20% tłuszczu o wysokiej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (w tym dużej zawartości kwasu linolowego i kwasu linolenowego). Soja zawiera praktycznie cały komplet aminokwasów w proporcjach bardzo zbliżonych do białka wzorcowego. Dla przykładu przyswajalność białka sojowego wynosi 0,91, a przyswajalność białka z wołowiny wynosi 0,92. W związku z tym jest dobrym źródłem białka dla wegetarian i wegan.
Nasiona soi są źródłem lecytyny, witamin i składników mineralnych. Zawierają także substancje niepożądane z punktu widzenia żywieniowego. Do tych składników należą inhibitory proteaz, kwas fitynowy, czynniki wolotwórcze. Działanie inhibitorów proteaz polega na częściowej inaktywacji enzymów przewodu pokarmowego. Jednak należy pamiętać, że namaczanie i obróbka termiczna w znacznym stopniu unieczynnia te związki.
Soja ze względu na to, że jest dobrym źródłem wapnia i witaminy K, powinna być spożywana przez osoby znajdujące się w grupie ryzyka osteoporozy. Soja to bardzo dobre źródło magnezu, manganu i miedzi, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania np. odporności komórkowej. Soja wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, obniża poziom cholesterolu we krwi, przeciwdziała chorobom serca, zmniejsza ryzyko nowotworów, a także przyczynia się do usprawnienia funkcjonowania układu nerwowego.
Produkty z soi
Oprócz suchych ziaren soi w sklepach można spotkać mleko sojowe, produkty sojowe fermentowane, do których należą tofu, miso, natto, tempeh i sos sojowy.
Soja – dlaczego budzi kontrowersje
Soja budzi kontrowersje ze względu na obecne w niej izoflawony sojowe, które swoją budową przypominają żeńskie hormony płciowe. Izoflawony sojowe oddziałują z receptorami dla estrogenów, ale należy podkreślić, że odpowiedź jest znacznie słabsza (nawet tysiąc razy).
Soja – wpływ na mężczyzn
Można spotkać się z informacjami, że soja wykazuje feminizujący wpływ na mężczyzn ze względu na izoflawony sojowe. Jednak nie jest to prawdą. Badania wykazały wprawdzie negatywny wpływ izoflawonów sojowych na mężczyzn, ale warto podkreślić, że mężczyźni Ci spożywali znaczne ilości soi. Spożycie izoflawonów sojowych w krajach azjatyckich wynosi około 25–50 mg/dzień. W Europie spożywa się śladowe ilości izoflawonów sojowych. Soja powinna występować w diecie mężczyzn, ponieważ może zmniejszać ryzyko nowotworu prostaty o 30%.
Soja w diecie kobiet
U kobiet pochodzących z Singapuru po raz pierwszy wykazano korzystny wpływ soi w profilaktyce raka piersi. W badaniach wzięto pod uwagę różne czynniki, jak występowanie raka piersi w rodzinie, czynniki demograficzne i społeczne, uwarunkowania genetyczne, a także historię porodów i dietę na rok przed przeprowadzonym wywiadem. Był to początek poszukiwania pozytywnego wpływu na profilaktykę raka piersi. Dalsze badania wykazały, że kobiety, które w dzieciństwie spożywały soję częściej niż raz w tygodni, obniżały o 58% ryzyko zachorowania na raka piersi niż kobiety, które spożywały soję w dzieciństwie rzadziej. Zaobserwowano także, że regularne spożywanie soi oraz jej przetworów w dorosłym życiu zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów piersi o 25%.
Badanie przeprowadzone wśród 34 tysięcy mieszkanek Singapuru na przestrzeni 5 lat wykazało, że spożycie soi dostarczającej powyżej 10,6 mg izoflawonów na 1000 kcal diety wiązało się z 18% zmniejszeniem ryzyka zachorowania na raka piersi. Dieta zachodnia niestety nie obejmuje spożywania zbyt dużych ilości soi – w Japonii średnie spożycie soi wynosi około 65 g dziennie, a w krajach zachodnich nie więcej niż 1 g.
Genisteina, daidzeina i glyciteina to trzy główne izoflawony soi. Decydujący wpływ na działanie przeciwnowotworowe soi wywiera genisteina. Bardzo łatwo zajmuje ona miejsce przypisane estrogenom. Jedną z głównych przyczyn raka piersi kobiet jest podwyższenie ilości estrogenów, które wiążąc się z receptorem komórek, zakłócają ich prawidłowy wzrost. Jak już wcześniej wspomniano, fitoestrogeny występujące w soi są około tysiąc razy mniej aktywne biologiczne niż estrogeny. W związku z tym ich obecność w surowicy krwi nie stanowi zagrożenia, a nawet przeciwnie, ze względu na zajmowanie miejsca wiązania estrogenu uniemożliwia rozwój nowotworu. Genisteina spowalnia wzrost komórek nowotworowych, hamuje kinazę tyrozynową (enzym odpowiedzialny za pobudzanie komórek nowotworowych do wzrostu), działa antyoksydacyjnie.
Kontrowersje budzi temat spożywania soi przez kobiety po menopauzie i u których zdiagnozowano raka piersi. Należy jednak podkreślić, że soja nie jest zagrożeniem. Wyjątkiem są suplementy izoflawonowe przyjmowane w dużych ilościach. Przeprowadzono badania wśród 5 tysięcy kobiet mieszkających w Chinach (w wieku 25–75 lat), które chorowały na raka piersi w 6., 18., 36. i 60. miesiącu od momentu zdiagnozowania raka. W badaniach, w których uwzględniono dietę, metodę leczenia i rozwój choroby, wykazano, że kobiety spożywające soję regularnie były o 29% mniej narażone na ryzyko śmierci z powodu raka piersi. Natomiast występowanie nawrotu choroby było o 32% mniejsze.
Soja spożywana w umiarkowanych ilościach, czyli 50–100 g dziennie, co dostarcza około 25–40 mg izoflawonów sojowych, nie jest zagrożeniem dla zdrowia kobiet, a nawet stanowi ważny składnik diety wpływający na zmniejszenie ryzyka rozwoju raka piersi.
Ewelina Estkowska
Bibliografia
Harris H.A. et al., The ligand binding profiles of estrogen receptors alpha and beta are species dependent, „Steroids” 2002, 67(5), 379–384.
Messina M., Messina V., The role of soy in vegetarian diets, „Nutrients” 2010, 2(8), 855–888.
Hamilton-Reeves J.M. et al., Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men. Results of a meta-analysis, „Fertility and Sterility” 2010, 94(3), 997–1007.
Malczyk E., Majkrzak Ż., Żywieniowe czynniki rozwoju raka piersi, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2015, 96(1), 67–76.
Korde A.L. et al., Childhood Soy Intake and Breast Cancer Risk in Asian American Women, „Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention” 2009, 18(4), 1050–1059.
Wu A.H. et al., Soy intake and breast cancer risk in Singapore Chinese Health Study, „British Journal of Cancer” 2008, 99(1), 196–200.
Komentarze