Udar mózgu – przyczyny, objawy, skutki, wpływ diety

Udar mózgu – przyczyn i rodzaje

Udar to zespół zaburzeń neurologicznych, które powstają w wyniku nagłego zaburzenia dopływu krwi do mózgu. Powstaje, gdy duża tętnica doprowadzająca krew do mózgu lub mała tętniczka wewnątrzmózgowa ulegnie zamknięciu, dużemu zwężeniu lub pęknięciu i nie doprowadzi krwi z tlenem i substancjami odżywczymi do określonego obszaru mózgu. Najczęściej udar mózgu występuje w dwóch podstawowych odmianach – udar niedokrwienny i udar krwotoczny.

Udar niedokrwienny, inaczej nazywany zawałem mózgu, to najczęstsza postać udaru mózgu. Mechanizm jego powstawania możemy porównać do powstawania zawału serca. Dochodzi do niego, gdy tętniczka ulegnie zamknięciu lub dużemu zwężeniu.

Możemy wyróżnić trzy główne przyczyny zawału mózgu:

1. zakrzep dużej tętnicy – spowodowany przede wszystkim przez miażdżycę, czyli ogólnie mówiąc, stwardnienie i pogrubienie tętnic. Charakteryzuje się ona odkładaniem substancji tłuszczowych (cholesterolu) i wapnia w błonie środkowej naczynia, co powoduje zgrubienie ściany naczynia, a przez to zwężenie światła tętnicy;
2. uszkodzenie małych tętniczek – małe obszary niedokrwienne (małe zawały) powstają przez nadciśnienie tętnicze i cukrzycę, które często uszkadzają małe tętniczki, powodując usztywnienie ściany naczynia, zwężenie ich światła, a czasami niedrożność. Gdy ciśnienie krwi lub poziom cukru nie zostaną uregulowane, dochodzi do powstawania coraz to nowszych obszarów niedokrwienia i pogłębienia się stanu niesprawności pacjenta;
3. udar mózgu w wyniku zatoru pochodzącego z serca – w przypadku migotania komór, wad zastawek czy innych chorób serca w jego wnętrzu może się utworzyć skrzeplina krwi. Czasami dochodzi do oderwania się jej fragmentu, który z prądem krwi może dopłynąć do tętniczki mózgowej i spowodować jej zamknięcie, doprowadzając do udaru mózgu.

Udar krwotoczny – do udaru krwotocznego, zwanego potocznie wylewem, dochodzi, gdy tętniczka pęknie i krew rozleje się w pewnym obszarze mózgu.

Możemy wyróżnić dwie zasadnicze przyczyny udaru krwotocznego:

1. krwotok śródmózgowy – powstaje w wyniku pęknięcia tętniczki mózgowej, która najczęściej jest uszkodzona w wyniku nieleczonego lub nieskutecznego leczenia nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy;
2. krwotok podpajęczynówkowy, czyli wylanie się krwi do przestrzeni otaczającej mózg – powstaje w wyniku pęknięcia rozszerzenia tętniczki, tzw. tętniaka. Krwotok podpajęczynówkowy stanowi 5% udarów mózgu i jest najniebezpieczniejszym rodzajem udaru mózgu. Zwykle występuje u ludzi młodszych, między 40 a 50 rokiem życia.

Udar mózgu – czynniki ryzyka

Najczęstszą przyczyną udaru mózgu jest nadciśnienie tętnicze. Mówimy o nim wtedy, gdy w kilku pomiarach ciśnienie skurczowe przekracza 140 mmHg lub ciśnienie rozkurczowe przekroczy 90 mmHg. Jeśli ciśnienie przekracza te wartości, wówczas ryzyko wystąpienia udaru zwiększa się 4–6-krotnie. Kolejnym czynnikiem wpływającym na podwyższenie ryzyka wystąpienia udaru jest miażdżyca, która powstaje na skutek odkładania się płytek miażdżycowych w tętnicach. Powoduje to ich zamknięcie i zwężenie, co utrudnia dopływ krwi do mózgu.

Należy również pamiętać, że ryzyko miażdżycy, a co za tym idzie, także udaru wzrasta z związku paleniem papierosów. Powinno się pamiętać także o odpowiednim leczeniu cukrzycy. Nie można dopuszczać do niekontrolowanych skoków glukozy w surowicy krwi. Innym czynnikiem ryzyka wystąpienia udaru jest nadużywanie alkoholu – zwiększa to ryzyko udaru mózgu zarówno niedokrwiennego, jak i krwotocznego co najmniej dwukrotnie. Spożywanie zbyt dużych ilości trunków wyskokowych prowadzi do kardiomiopatii, czyli powiększenia, zwiotczenia i osłabienia mięśnia sercowego. Warto też pamiętać, że alkohol może wpływać na działanie leków obniżających ciśnienie i nasilać niepożądane objawy.

Udar mózgu jest stanem nagłym i bezpośrednio zagrażającym życiu. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia udaru, należy prowadzić zdrowy tryb życia, zwiększyć aktywność fizyczną oraz ograniczyć (najlepiej całkowicie wyeliminować) stosowanie używek.

Udar mózgu – objawy ostrzegawcze

Udar, chociaż atakuje nagle i nie daje wyraźnych i bolesnych objawów, może ujawnić się przed ostrym rzutem chorobowym subtelnymi objawami ostrzegawczymi. Dokładne obserwowanie naszego ciała, a także zapoznanie się z symptomami, które mogą nas ostrzec, jest bardzo ważne.

Do takich cichych znaków ostrzegawczych należą:

• asymetria ciała – obniżenie kącika ust, opadanie powieki, uczucie drętwienia twarzy;
• zaburzenia mowy – niewyraźna lub bełkotliwa mowa, problemy ze znalezieniem słowa, zawroty głowy, towarzyszące im nudności, wymioty, zaburzenia równowagi, niemożność pionizacji, zaburzenia widzenia;
• zaburzenia siły mięśniowej oraz czucia kończyn lub tułowia, nagłe osłabienie siły mięśniowej oraz porażenie kończyny lub połowy ciała, nagłe zaburzenia czucia w obrębie kończyny lub połowy ciała, nagłe zaburzenia chodu, nagłe pogorszenie sprawności ruchowej.

Sygnałów jest dużo, należy je znać – wtedy łatwiej będzie nam pomóc sobie lub naszym bliskim w przypadku wystąpienia choroby.

Udar mózgu – niebezpieczne skutki udaru

Skutki udaru zagrażają życiu i bardzo mocno wpływają na funkcjonowanie organizmu.

Do powszechnych i niestety niezwykle częstych skutków udaru zaliczyć można:

• paraliż lub osłabienie jako najczęstsze rezultaty udaru mogą dotyczyć jednej strony ciała lub tylko twarzy, ręki czy nogi. Pacjenci mogą również stracić zdolności kontrolowania oddawania moczu lub stolca. Problemy nietrzymania moczu są zwykle tymczasowe, ale mogą być pewnym obciążeniem emocjonalnym, prowadzącym do depresji i kłopotów z samoakceptacją;
• spora część osób po udarze mózgu traci zdolność mowy (ich mowa jest często niewyraźna), ma problemy z pisaniem lub zrozumieniem języka mówionego lub pisanego. Dzięki terapii można ten stan złagodzić. Rzadko zdarza się jednak, że umiejętności motoryczne i poznawcze wracają do stanu sprzed choroby;
• problemy z pamięcią i orientacją przestrzenną – udar może trwale uszkodzić obszary w mózgu, które kontrolują pamięć, orientację przestrzenną, świadomość oraz zdolności uczenia się. U pacjentów może wystąpić znaczne zmniejszona koncentracja i krótkoterminowe problemy z pamięcią. Osoby dotknięte udarem mogą stracić zdolność do uczenia się nowych rzeczy czy planowania.

Udar mózgu – wpływ diety na profilaktykę i prewencję występowania

Istnieje mnóstwo czynników i nawyków żywieniowych, które mogą pośrednio lub bezpośrednio wpływać na występowanie udaru mózgu. Warto się z nimi zapoznać i przestrzegać zasad zdrowego żywienia. Nie tylko pomogą nam one unormować masę ciała, będą stanowiły również wsparcie dla układu naczyniowo-sercowego.

Odwołując się do czynników sprzyjających powstawaniu udaru, przedstawiamy wskazówki, które pozwolą zredukować ryzyko udaru do minimum:

• ograniczenie soli kuchennej do jednej łyżeczki dziennie (5 g/dzień) – w celu unormowania ciśnienia krwi;
• ograniczenie produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe (do 200 mg/dobę) – w celu utrzymania drożności i dobrej kondycji naczyń krwionośnych;
• spożywanie odpowiedniej ilości zdrowych kwasów tłuszczowych: EPA i DHA (2 g dziennie)
• stosowanie odpowiednich technik kulinarnych – całkowite wyeliminowanie smażenia na głębokim tłuszczu, podsmażania, zagęszczania zup;
• ograniczenie prostych węglowodanów, utrzymywanie zdrowego poziomu cukru we krwi (ok. 85–90 mg/dl); wyeliminowanie używek – papierosów i alkoholu.

Udar mózgu jest chorobą, która przynosi nieodwracalne i bardzo poważne skutki. Warto dowiedzieć się o niej jak najwięcej. Statystyki mówią, że występuje ona stosunkowo często. Nie można zapominać o przestrzeganiu zasad zdrowego odżywiania, o regularnych kontrolach lekarskich oraz o higienicznym trybie życia.

Klaudia Niemira
Dietetyk kliniczny, specjalista ds. żywienia

Bibliografia
Kuczyńska-Zardzewiały A., Członkowska A., Co należy wiedzieć o udarze mózgu – poradnika dla pacjentów i ich rodzin, Łódź, 2013.
Simińska J. et al., Udar niedokrwienny mózgu – postępowanie przedszpitalne i wczesnoszpitalne, „Journal of Education, Health and Sport” 2016, 6(8), 439–453.
Strepikowska A., Bułciński A., Udar mózgu, czynniki ryzyka i profilaktyka, „Postępy Farmakoterapii” 2009, 65(1), 46–50.
Nowak S. et al., Objawy zapowiadające oraz czynniki ryzyka udarów mózgu w materiale własnym, Kielce 2007, 6.
Wiszniewska M., Zdanowicz A., Profilaktyka pierwotna i wtórna udaru mózgu, „Magazyn Pielęgniarki i Położnej” 2014, 1–2, 30–33.
Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Kraków 2012, 2094–2101.