Żywienie w stłuszczeniu wątroby – NAFLD

 NAFLD, czyli niealkoholowe stłuszczenie wątroby

Stłuszczenie wątroby NAFLD (czyli tzw. niealkoholowe stłuszczenia wątroby) jest definiowane jako zwiększone odkładanie się związków tłuszczowych w obrębie hepatocytów – komórek wątroby. U większości chorych mamy do czynienia z nadmiernym odkładaniem się trójglicerydów, ale proces ten może również obejmować inne związki tłuszczowe takie jak: estry cholesterolu, fosfatydy czy też pochodne sfingozyny. Podstawowym czynnikiem ryzyka wystąpienia stłuszczenia wątroby NAFLD jest otyłość. Nadmiar masy ciała niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, hormonalnego, wpływa na profil metaboliczny i jest składową zespołu metabolicznego. Inny czynnikiem, który wpływa na NAFLD, jest również cukrzyca, insulinooporność. Na podstawie badań stwierdzono, że stłuszczenie wątroby występuje u 25–93% pacjentów z otyłością oraz u 30–50% osób z cukrzycą typu II. Z kolei częstość występowania niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby wśród pacjentów z hiperlipidemią może sięgać nawet 90%.

Objawy stłuszczenia wątroby

U większości osób stłuszczenie wątroby przebiega bezobjawowo. Dolegliwościami, które mogą świadczyć o wystąpieniu choroby są: złe samopoczucie, obniżenie sprawności fizycznej, a czasami również psychicznej, zaburzenia snu. U niektórych osób występuje również ból, dyskomfort w prawym podżebrzu, jak również obecność pajączków naczyniowych, rumień dłoni. Objawy kliniczne NAFLD mogą obejmować nieprawidłowe wyniki testów wątrobowych, cechy stłuszczenia wątroby w USG. U pacjentów z NAFLD często stwierdza się podwyższone stężenie glukozy w surowicy krwi oraz nieprawidłowe parametry profilu lipidowego (25–75% przypadków).

Stłuszczenie wątroby – leczenie

Leczenie stłuszczenia wątroby opiera się na eliminacji czynników uszkadzających, dlatego też tak ważne jest uregulowanie gospodarki węglowodanowej, zmniejszenie insulinooporności, a także poziomu stresu oksydacyjnego. Za jeden z elementów walki z chorobą wymienia się zmniejszenia masy ciała. Spadek masy ciała już o 10% prowadzi do stopniowej normalizacji stężenia enzymów wątrobowych. Utrata masy ciała nie powinna być zbyt gwałtowna, ponieważ zastosowanie diet restrykcyjnych czy głodówek może być jedną z przyczyn wystąpienia choroby.

Dieta powinna mieć charakter diety lekkostrawnej niskotłuszczowej. Głównym źródłem białka powinny być produkty mleczne głównie w postaci naturalnych napojów fermentowanych takich jak: kefir, jogurt, maślanka czy mleko zsiadłe o zawartości 1–2% tłuszczu oraz jaja, chude sery twarogowe, chude gatunki mięs i ryb, najlepiej w postaci gotowanej, duszonej na wodzie i ewentualnie pieczone bez dodatku tłuszczu. Podaż białka w ilości 1 g/kg masy ciała na dobę powinna pokryć zapotrzebowanie organizmu.

Podczas zwiększonego wysiłku fizycznego zwiększamy udział białka do 1,3 g/kg masy ciała na dobę. Tłuszcze nie powinny pokrywać więcej niż 30% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Dla osoby ważącej około 80 kg i wykonującej umiarkowany wysiłek fizyczny i lekką pracę całkowita ilość tłuszczów w diecie powinna stanowić około 90 g. W diecie zaleca się tłuszcze roślinne ze względu na obecność wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Węglowodany w diecie powinny być na poziomie co najmniej 50% zapotrzebowania energetycznego organizmu. W przypadku stłuszczeniowych chorób wątroby istotne jest ograniczenie podaży produktów o wysokim indeksie glikemicznym, czyli szybko podnoszących stężenie glukozy we krwi. Wysokie stężenie glukozy poposiłkowej przyczynia się do hiperinsulinemii i rozwoju insulinooporności oraz nasila proces syntezy trójglicerydów w wątrobie. Węglowodany należy dostarczyć w postaci drobnych i średnioziarnistych kasz, płatków błyskawicznych, jasnego pieczywa, biszkoptów, sucharów drożdżowych, drobnych makaronów i gotowanych ziemniaków w postaci puree.

Stłuszczenie wątroby a prawidłowe żywienie

Produkty przeciwwskazane w NAFLD:

• słodkie pieczywo, duża ilość pieczywa pszennego, musli z dodatkiem cukru;
• mleko tłuste, jogurty tłuste, śmietana, mleko skondensowane; ograniczać: serki homogenizowane, sery pleśniowe, sery żółte, serki topione, sery typu feta;
• mięsa tłuste (wieprzowina, gęsi, kaczki, baranina), wędliny tłuste, pasztety, tłuste wyroby garmażeryjne, ryby smażone;
• smalec, słonina, boczek, margaryny twarde, śmietana;
• frytki, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, chipsy;
• warzywa z zasmażkami, warzywa smażone, z majonezem (szpinak, szczaw, warzywa marynowane, grzyby), kapusta, kapusta kiszona;
• owoce konserwowe słodzone, desery owocowe z bitą śmietaną (winogrona, porzeczki, agrest, maliny, truskawki, jagody, śliwki, gruszki, suszone owoce, grejpfruty, pomarańcze, orzechy, owoce w occie);
• zupy zaprawiane śmietaną, zasmażkami, tłuste rosoły, zupy w proszku;
• słodkie napoje gazowane;
• sosy na tłustych wywarach, sosy i dressingi sałatkowe, tłusta śmietana, majonez, ketchup, ostre przyprawy, musztarda.

Produkty wskazane w NAFLD:

• pieczywo pełnoziarniste (razowe, graham), chrupkie, mieszane, kasze gruboziarniste (jęczmienna, gryczana), ryż brązowy, makarony, płatki (owsiane, jęczmienne), musli bez dodatku cukru;
• mleko 1,5%, jogurty naturalne, kefiry, maślanki, biały ser chudy;
• mięsa chude (wołowina, cielęcina, kurczak bez skóry, indyk bez skóry, chuda wieprzowina), chude wędliny, ryby dozwolone wszystkie (nie smażone!), zaleca się zwłaszcza ryby morskie (łosoś, makrela, dorsz, śledź, halibut, tuńczyk);
• margaryny miękkie (smarować cienką warstwą), masło w ograniczonej ilości, oleje roślinne do surówek (rzepakowy, słonecznikowy, sojowy) do krótkotrwałego smażenia (rzepakowy, oliwa z oliwek);
• ziemniaki gotowane, kopytka;
• wszystkie warzywa świeże i mrożone, na surowo lub gotowane;
• owoce świeże i mrożone bez dodatku cukru i bitej śmietany, winogrona, banany – w ograniczonej ilości;
• miód w małej ilości;
• zupy warzywne, zupy bez śmietany, bez zasmażek;
• napoje: soki owocowe bez cukru, soki warzywne, herbatki owocowe, woda mineralna, herbata, kawa, kawa zbożowa na chudym mleku.

Liczba chorych cierpiących na stłuszczenie wątroby NAFLD będzie rosła wraz z epidemią chorób metabolicznych związanych między innymi z otyłością, insulinoopornością oraz wzmożonym stresem oksydacyjnym. Prawidłowe żywienie w każdej z tych jednostek chorobowych jest jednym z podstawowych elementów leczenia. Ważne jest, aby pamiętać, iż reakcja organizmu na produkty jest sprawą indywidualną. Każdy chory powinien obserwować reakcje swojego organizmu na różne produkty spożywcze i eliminować z diety te, które powodują dolegliwości lub je nasilają, a w razie wątpliwości skonsultować się z wykwalifikowanym dietetykiem klinicznym lub lekarzem.

Paulina Serafin, dietetyk

Bibliografia
Kargulewicz A., Stankowiak-Klupa H., Grzymisławski M., Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie, „Nowiny Lekarskie” 2010, 79(5), 410–418.
Habior A., Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby a otyłość, „Postępy Nauk Medycznych”, 26(5B), 2013.
Bukol-Krawczyk K., Niealkoholowe stłuszczenie wątroby — leczyć czy nie leczyć?, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2010,1(1), 66–72.
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014.