Co jeść, gdy zagrażają nam nowotwory?
W profilaktyce nowotworów bardzo ważną rolę odgrywają warzywa i owoce. Potencjał przeciwnowotworowy warzyw i owoców wynika z faktu, iż zawierają one wiele witamin, składników mineralnych oraz związków fitochemicznych. Te ostatnie zapewniają roślinom działanie przeciwbakteryjne, grzybobójcze i owadobójcze. Chronią one rośliny i pomagają w przetrwaniu im w niesprzyjających warunkach. Wykazują również działanie przeciwnowotworowe, dlatego ich odpowiednia podaż w naszej diecie jest bardzo ważna.
Do takich prozdrowotnych związków zaliczyć można między innymi polifenole. Wykazują one działanie antyoksydacyjne, czyli hamują powstawanie oraz usuwają nadmiar wolnych rodników tlenowych, które w nadmiarze mogą przyczyniać się powstawania procesów kancerogennych. Do polifenoli zaliczyć można m.in. flawonoidy (flawonole, flawanole, izoflawony, antocyjany), kwasy fenolowe (kwas kawowy, elagowy, p-kumarowy, ferulowy, chlorogenowy, wanilinowy, galusowy), stilbeny oraz związki azotowe (glukozynolany).
Magicznie flawonoidy
W grupie flawonoidów znajdują się antocyjany będące barwnikami roślinnymi nadającymi warzywom i owocom czerwoną, purpurową lub niebieską barwę. Przeprowadzone badania wskazują, iż spożywanie produktów zawierających antocyjany może obniżać ryzyko występowania niektórych nowotworów, np. jelita grubego i skóry. Antocyjany wykazują bowiem właściwości antyproliferacyjne i antyangiogenetyczne, doprowadzają do procesu apoptozy oraz indukowania procesu różnicowania komórek, a więc działając antynowotworowo. Związki te możemy znaleźć w czerwonej kapuście, marchwi, owocach jagodowych (jagody, maliny, truskawki, czarne porzeczki, jeżyny, aronia, borówka, żurawina) oraz winogrona.
Do grupy flawonoli zaliczyć można m. in. kwercetynę. W wysokich stężeniach substancja ta indukuje procesy apoptozy, eliminuje zatem komórki, które są nieprawidłowe i zainfekowane. Kwercetyna znajduje się w produktach takich jak: czerwona cebula, brokuły, jabłka.
Substancje należące do flawonoidów – izoflawony – nazywane są fitoestrogenami, ponieważ budową są zbliżone do żeńskich hormonów płciowych. Można do nich zaliczyć genisteinę i daidzeinę. Wykazano, iż mogą one zapobiegać nowotworom piersi i gruczołu krokowego, ponieważ pełnią istotną rolę w proliferacji i transformacji komórek. Związki te znajdują się głównie w soi oraz jej przetworach.
Owoce są natomiast bardzo bogatym źródłem kwasu elagowego z grupy związków fenolowych. W największych ilościach kwas elagowy występuje w malinach, poziomkach i truskawkach. Skutkuje unieczynnianiem związków rakotwórczych. Wpływa także na możliwości obronne komórek oraz ochronę organizmu przed procesami nowotworowymi.
Przeciwutleniacze na pomoc przeciw nowotworom
Do flawanoli należy galusan epigallokatechiny (EGCG), który ma zdolność zwalczania nowotworów na każdym etapie, gdyż jest bardzo silnym przeciwutlenieczem, blokuje enzymy niezbędne do wzrostu komórek nowotworowych, a także ma zdolność indukowania śmierci komórek nowotworowych. Można go znaleźć w zielonej herbacie, dlatego warto sięgać po niego na co dzień.
Warto sięgać również po winogrona, ponieważ w ich skórkach i pestkach obecny jest resweratrol. Wykazuje on właściwości antyoksydacyjne, antymutagenne i przeciwzapalne. Największe stężenie tego antyoksydantu występuje w skórce winogron.
Warzywa kapustne takie jak: kapusta głowiasta, jarmuż, brokuł zawierają natomiast substancje zwane glukozynolanami, które są w naszym organizmie przekształcane w wiele różnych substancji o właściwościach ochronnych – wspomagają one układ odpornościowy i hamują działanie rakotwórczych enzymów. Szczególnie istotny jest sulforafan. Jego największe stężenie znajduje się w brokułach. Ochronny mechanizm jego oddziaływania na organizm polega przede wszystkim na zwiększeniu aktywności enzymów fazy detoksykacji, regulacji cyklu komórkowego oraz umożliwieniu degradacji komórek zmienionych nowotworowo już na etapie promocji i progresji nowotworu.
Do substancji o działaniu antyoksydacyjnym o zdolności neutralizowania wolnych rodników, które w nadmiarze mogą przyczyniać się powstawania procesów kancerogennych i wytwarzania komórek nowotworowych, należą również witaminy A, C, E oraz karotenoidy takie jak likopen, luteina oraz beta-karoten. W wielu przeprowadzonych badaniach wykazano, iż wzrost spożycia przez osoby zdrowe karotenoidów występujących w żywności skutkował zmniejszeniem ryzyka zachorowania na nowotwory. Do warzyw bogatych w karotenoidy i likopen należy zaliczyć: pomidory, jarmuż, szpinak i marchew.
Rośliny czosnkowate takie jak czosnek, cebula, por i szalotka także zawierają wiele związków o działaniu przeciwnowotworowym. Wyróżnić tu można allicynę, siarczek allilu oraz związki siarki. Metaanaliza danych epidemiologicznych wykazała, iż spożycie dziennie 50 g warzyw czosnkowatych istotnie zmniejsza zachorowanie na nowotwory złośliwe.
Inne substancje – antagoniści nowotworów
Ważne jest również dostarczanie organizmowi substancji o działaniu immunomodulującym. Oddziałują one na układ odpornościowy i chronią nas przed rozwojem choroby nowotworowej poprzez zapewnienie optymalnej aktywności układu odpornościowego, poprawy odporności komórkowej oraz ograniczaniu miejscowej i ogólnoustrojowej reakcji zapalnej. Do takich związków zaliczyć możemy: witaminę D, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, probiotyki oraz prebiotyki.
Pożywienie stanowi zatem bardzo ważny element profilaktyki chorób nowotworowych. Istotne jest, aby nasz organizm w odpowiedni sposób funkcjonował i chronił się przed rozwojem tych chorób. Nasza dieta powinna zatem obfitować w substancje, które mogą przyczynić się do dobrej odporności naszego organizmu.
Jadwiga Żak, dietetyk
Bibliografia
Kołędkiewicz E., Lange E., Znaczenie wybranych związków pochodzenia roślinnego w diecie zapobiegającej chorobom nowotworowym, „Postępy Fitoterapii” 2013, 1, 42–47.
Szefel J., Kruszewski W.J., Ciesielski M., Żywienie immunomodulujące w onkologii, „Współczesna Onkologia” 2009, 13(1), 9–15.
Nomura A., Wilkens L., Murphy S. i wsp., Association of vegetable, fruit, and grain intakes with colorectal cancer: the Multiethnic Cohort Study; Am J Clin Nutr 2008, 88(3), 730–737.
Zalega J., Szostak-Węgierek D., Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część I. Polifenole roślinne, karotenoidy, błonnik pokarmowy, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2013, 94(1), 41–49.
Zalega J., Szostak-Węgierek D., Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część III. Diety o właściwościach przeciwnowotworowych, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2013, 94(1), 59–70.
Koszowska A., Dittfeld A., Puzoń-Brończyk A. i wsp., Polifenole w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, „Postępy Fitoterapii” 2013, 4, 263–266.
Komentarze